असफलउन्मुख राजस्व प्रशासन : लक्ष्य र प्राप्तिबीचको 'ग्याप' करिब २ खर्ब, पुसमा उठ्यो १ खर्ब २९ अर्ब राजस्व

असफलउन्मुख राजस्व प्रशासन : लक्ष्य र प्राप्तिबीचको 'ग्याप' करिब २ खर्ब, पुसमा उठ्यो १ खर्ब २९ अर्ब राजस्व

A+ A A-

राजस्व प्रशासन करिब असफल देखिएको छ । चालु वर्षको ६ महिनामा राजस्व लक्ष्य र प्राप्तिबीचमा करिब २ खर्बको 'ग्याप' पुगिसकेको छ । अघिल्लो वर्षको तुलनामा ३१ प्रतिशत वृद्धि हुने लक्ष्य राखेकोमा पुससम्म आइपुग्दा १६ प्रतिशत कम रहेको छ ।

अघिल्लो वर्षको तुलनामा राजस्वमा कमी आएको याे पहिलो पटक हो । पुसमा ४ खर्ब ५८ अर्बको राजस्व उठेको छ । अघिल्लो वर्ष ५ खर्ब ४२ अर्ब राजस्व उठेको थियो ।

पुस मसान्तसम्मको लक्ष्य : ६ खर्ब ५१ अर्ब, प्राप्ति ४ खर्ब ५८ अर्ब
पुस महिनाको लक्ष्य : १ खर्ब ८७ अर्ब, प्राप्ति १ खर्ब २९ अर्ब
गत वर्ष पुस मसान्तसम्म उठेको राजस्व ५ खर्ब ४२ अर्ब
गत वर्ष पुसमा उठेको राजस्व १ खर्ब २९ अर्ब ।

अघिल्ला महिनाहरूमा राजस्वमा गतवर्षको तुलनामा २१ प्रतिशतसम्म कमी आएकोमा पुस महिनामा गत वर्ष बराबरको राजस्व उठेपछि १६ प्रतिशतमा झरेको छ । समग्र राजस्वमा पुस महिनाको योगदान मुख्य हुने गर्छ । पुस मसान्तमा अनुमानित आयकरको ४० प्रतिशत पेस गर्नुपर्ने भएकोले पनि महत्वपूर्ण मानिन्छ ।

आयकर ऐन- २०५८ को दफा ९४ अनुसार कुनै व्यवसाय वा लगानीबाट निर्धारणयोग्य आय भएको वा हुने व्यक्तिले तीन किस्तामा कर दाखिला गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसैले पुस मसान्तमा ४० प्रतिशत, चैत मसान्तमा ७० प्रतिशत र असार मसान्तमा १०० प्रतिशत रकम तिर्नुपर्ने हुन्छ । अर्थात् शतप्रतिशतमा ४० प्रतिशत पुसमा, थप ३० प्रतिशत चैतमा र थप ३० प्रतिशत असार मसान्तसम्म बुझाउनुपर्ने हुन्छ ।

वर्षभर उठ्ने राजस्वमा करिब १५ प्रतिशत पुसमा उठ्ने गरेको छ । राजस्वमा गम्भीर समस्या देखिएपछि राजस्व प्रशासनलाई दबाब बढेको थियो । ६ महिनासम्म राखेको लक्ष्य प्राप्ति नभएपछि उनीहरूलाई पुसमा राखेको लक्ष्य पूरा गर्न निर्देशन दिइएको थियो । कम्तीमा पुसको मात्रै लक्ष्य पूरा भएको भए पनि गत वर्षको भन्दा १० प्रतिशत कमी बिन्दुमा आउँछ ।

पुसमा उठेको राजस्वले आगामी दिनमा उठेको राजस्वको पनि संकेत गर्छ । पुसमा सबैभन्दा ठूलो योगदान आयकरको हुन्छ । तर, यसमा सुधार नदेखिएपछि थप चुनाैती राजस्व प्रशासनलाई बढेको छ । २०७८ पुस मसान्तमा सरकारको समग्र खर्च परिचालनमा प्राप्ति भएको राजस्व घटाउँदा ३६ अर्ब बचतमा थियो । चालु खर्च मात्रै घटाउँदा १ खर्ब ३६ अर्ब बचतमा थियो ।

चालु वर्षमा भने समग्र खर्च घटाउँदा १ खर्ब १८ अर्ब रुपैयाँ कमी छ । प्रशासनिक खर्चमा पनि ३ अर्ब मात्रै बढी रहेको छ । अर्थात पुँजीगत र ऋण तिर्ने खर्च गर्नको लागि सरकारी राजस्वबाट ३ अर्ब मात्रै बढी उठेको देखिन्छ । पुस मसान्तमा यति ठूलो 'ग्याप' देखिएको पहिलो पटक भएको अर्थका जानकारहरू बताउFछन् ।

राजस्व प्राप्ति स्थिति

६ महिनामा : ४ खर्ब ५८ अर्ब
पुस महिना : १ खर्ब २९ अर्ब
पुस मसान्तको अघिल्लो ६ दिन : ८१ अर्ब
पुस मसान्तको दिन :१४ अर्ब २९ करोड
सबैभन्दा बढी राजस्व उठेको : पुस २९
पुस २९ मा उठेको राजस्व : ३० अर्ब ५५ करोड

अहिलसम्म समग्र उठेको राजस्वमा पुसमा उठेको राजस्वको योगदान २८ प्रतिशत छ । त्यस्तै पुसमा उठेको राजस्वमा २९ पुसमा उठेको राजस्को योगदान २४ प्रतिशत छ । राजस्व प्रशासनले ठूला करदातालाई अनुनय गरेर अग्रिम कर बुझाउन दबाब दिँदा केही सुधार भएको भने देखिन्छ ।

पछिल्लो साता ठूला करदाता कार्यालयका कर अधिकृतहरूले मूल्य अभिवृद्धि कर, आय कर, अग्रिम आयकर र अग्रिम करकट्टि (टिडिएस) को विषयमा दिनदिनै अपडेट लिने र अग्रिम कर अधिकतम बढी उपलब्ध गराउन आग्रह गरेका थिए । राजस्वको 'ग्याप' कम गर्नकै लागि सरकारका अन्य निकायसँग भएक‍ाे पैसा तानिएको अवस्थामा पनि सुधार आएको छैन । लक्ष्य र प्राप्तिबीचकाे दूरी बढेको छ ।

समग्र लक्ष्यमा पुस मसान्तसम्मको प्राप्ति

२०७६/७७ : ३९ प्रतिशत
२०७७/७८ : ४१ प्रतिशत
२०७८/७९ : ४५ प्रतिशत
२०७९/८० : ३२ प्रतिशत

यसरी राजस्वमा सुधार अहिलेसम्मकै गिरावट, लक्ष्य र प्राप्तिबीचको बढ्दो अन्तर र खर्च तथा राजस्वबीचको अधिकतम अन्तरले राजस्व प्रशासनमा हस्तक्षेप गर्नुपर्ने बाध्यता देखिएको छ । अधिकतम कर चुहावट भएको अर्थ मन्त्रालयको बुझाई छ । अहिलेको राजस्वको अवस्थासँग आन्तरिक राजस्व विभागका महानिर्देशक दीर्घराज मैनाली सन्तुष्ट छैनन् । उनी स्वयमले सुधारका लागि मुख्य राजस्व बिन्दुहरूमा नेतृत्व परिवर्तन आवश्यक रहेको बताएका छन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ १, २०७९ ०६:४८