बालेनलाई हेरेर गर्व गरुम् कि सरम !

A+ A A-

दक्षिणतर्फ ललितपुर र पूर्वतर्फ भक्तपुरको मध्य भागमा इतिहासदेखि नै सम्पन्न र समृद्ध रहेको शहरको नाम हो 'काठमाडौं' । समुद्री सतहबाट लगभग १४०० मिटरको उचाइमा रहेको यस नगर मुलुककै अर्थतन्त्रको केन्द्रविन्दुको रूपमा रहिआएको शहर नै हो 'काठमाडौं'; जुन नेपालको पहिलो महानगर पनि हो । सारा नेपालीको आकर्षणको केन्द्र, अनुपम भौगोलिक अवस्था, रहस्यपूर्ण जैविक विविधता, धार्मिक सहिष्णुता र उच्च सामाजिक मानव सम्बन्ध रहेको यो शहर नेपालीको मात्र मुखमा होइन, विदेशीको मनमुटुसम्म ठूलो ठाउँ बनाउन सफल भएको छ ।

एकता र सद्भावको छानामुनि रहेको विभिन्न सांस्कृतिक, धार्मिक र आर्थिक पृष्ठभूमिका धेरै मानिसहरूको घर भएको 'काठमाडौं'को इतिहास लगभग २००० वर्ष पुरानो छ । वर्तमान समयमा राजधानीमा ३२ वटा वडाहरू छन् र ती वडाका अध्यक्षहरू रहेको नगर कार्यपालिकाले मेयरलाई कार्यमा समर्थन गर्छन् । २०२२ को निर्वाचनमा निर्वाचित भएर २०२२ मे ३० मा पदभार ग्रहण गरेका पन्ध्रौँ मेयर हुन 'बालेन्द्र शाह' (बालेन) ।

'क्रान्ति ‘क’ बाट होइन ‘ज्ञ’ बाट सुरु हुन्छ र त्यो ‘ज्ञ’ ज्ञान हो !'

यस्तो नारा लिएर अगाडि बढेको र धेरैको मनमुटुमा बस्न सफल भएको नाम हो 'बालेन्द्र शाह' । दलविशेष नभई स्वतन्त्र उम्मेदवारका रूपमा परिचित 'बालेन्द्र शाह' को समयबाट काठमाडौंले नयाँ स्वरुप फेर्न सफल भएको छ । अहिले लौरो बोकेर पहिलो पाइला काठमाडौंको मुहार फेर्ने कार्य गर्दैछन्, जसअन्तर्गत पार्किङलाई व्यापारिक प्रयोजनमा लगाइएका बेसमेन्टजस्ता संरचना भएका भवनहरूमा डोजर लगाएर कारबाही गरिरहेका छन् र अहिले यसै कारणले चर्चामा छन् ।

आमूल परिवर्तन यो क्षेत्रका लागि ठूलो चुनौती छ र कार्यसम्पादन झन् मुस्किल भएको छ । बितेका पलहरूमा 'बालेन्द्र शाह' को राम्रा कुराको धेरै टिकाटिप्पणी भएको छ र कन्टेन्टका लागि मात्र समाचार छापिएका छन् । कहिले यति थान साइकल, गाडा उठाइएको त कहिले रुवाबासी गरेका भिडियो र तस्वीरहरू सामाजिक सञ्जालमा भाइरल हुँदै आएका छन् । कहिले एस्क्याभेटरसहित त कहिले हरियो वस्त्र र कालो बुट लगाएका महानगर प्रहरी बलसहित फलानो ठाउँमा ढिस्कानो चीजको तोडफोड गरेका समाचार आउँछन् । मेयर साहबले सूचना टाँस्ने र सूचना टाँसेको भित्ता वा संरचना भत्काउन माहिर छन् ।

ट्रेडिङ इकोनोमिक्स ग्लोबल म्याक्रो मोडेल र विश्लेषकहरूका अनुसार सन् २०२२ को अन्त्यसम्मा नेपालमा बेरोजगारी दर ३ प्रतिशत देखिएको छ तर आजको यो अवस्थालाई हेर्ने हो भने २०२३ को अन्त्यसम्ममा ३ प्रतिशतबाट ३० प्रतिशत नपुग्ला भन्न सकिन्न । कोरोना भाइरस सङ्क्रमणको विश्वव्यापी महामारीले निम्त्याएको ‘लकडाउन’ ले झण्डै सुकुम्बासी बनाएको अवस्थामा सरकारले गरिब जनतामाथि त्रास र डर देखाएको छ । यस्तो महानगरको दबाब जति लम्बिन्छ, त्यति नै असर घातक बन्दै जानेछ । दिनदिनै गरिब जनताको आर्थिक गतिविधि ठप्प भएको छ । बाटोको किनारमा बसी धुवाँ, धुलो, रोगलगायत अन्य चीजबाट आफ्नो ज्यान धरापमा राखेर मात्र होइन, घरपरिवार, आफन्त सबैको लाज पचाएर त्यहाँ आफ्नो परिवार पाल्न दुःख गरिरहेका छन् । सडकको पेटीमा बसेर व्यापार गर्ने हरेक व्यापारी सोखले होइन, भोकले सडकमा आएका हुन् ।

विदेशमा रोजगारी गरिरहेका लाखौँ नेपालीहरूले कमाएर घर पठाएको विप्रेषण आम्दानी ८ खर्बमाथि पुग्दा पनि जनताले आठ (८) पैसा राहत पाउन सकेका छैनन् । देशमा रोजगारी नभएर दैनिक औसत २ हजार नेपालीका लहर विदेश गएका छन् । अहिलेको अवस्थामा गाउँघरमा मान्छे मर्दा शव उठाउने मान्छे पनि छैनन् । अब अझै कति नेपालीलाई विदेश पठाउने हो सरकार ? आज देशमा रोजगारी भएको भए विदेशमा एक बुबाले ज्यान गुमाउन पर्दैनथ्यो र आफ्नो बुबाको माया नपाई सानो उमेरमा नाबालकले टुहुरो हुनुपर्दैनथ्यो होला । अब अझै कत्तिलाई टुहुरो बनाउने हो सरकार ? चोरेर, ठगेर वा कसैलाई मारेर खाएको त होइन नि । विचराहरूले दु:ख गरेर खाएकालाई किन घाँटी निमोठेको सरकार ?

सानो उमेरमा कथा वा टेलिभिजनमा सेतो कपडा लगाएको, कपाल फिँजारिएको देख्दा भुत भनी तर्सिएको मान्छे आज हरियो लुगा र कालो बुटसँग यमराजको दूत आएझैँ तर्सिएका छन् । जनताको करको तलब खाने महानगर प्रहरीले आतंकवादीलाई झैँ थर्काउँदै, धम्क्याउँदै, करङको हड्डीको संरचना नै तहसनहस हुने गरी लछारपछार पार्दै फुटपाथ व्यापारीका सामान कब्जा गरेका छन् । सुरक्षा निकायहरूले सर्वसाधारण नागरिकप्रति उत्तरदायी भएर कार्य सम्पादन गरिरहेका छन् कि छैनन्, यो कुरा मेयर साहबलाई थाहा छ कि छैन, अत्तोपत्तो छैन । व्यापार गर्ने ती व्यापारीमध्ये कोही घरबारविहीन छन्, कसैका श्रीमान् छैनन्, कसैका परिवारको कोभिडमा ज्यान गयो, कसैका परिवार जनयुद्धमा शहीद भए, कतिका परिवारको लास बाकसमा आयो, कतिका परिवारको भूकम्पमा ज्यान गयो, कतिका परिवार बाढीपहिरोमा सखाप भए, कत्ति एकल महिला छन् ।

ती सडकमा बसेर व्यापार गर्नेका आफ्ना कथा अनि छुट्टै व्यथा छ । उनीहरूको न त देशले कहिल्यै आँसु देख्यो, न कहिल्यै काँधमा काँध मिलाएर साथ नै दियो । नगरपालिकामा कार्यरत कर्मचारीको जस्तो न त सुकिला कपडा छन्, न त टाउको माथि पंखा छन्, न त टेबुलमुनि हिटर छन, न त मासिक रूपमा तलब वा भत्ता आउँछ, न त डिजेल वा प्रेट्रोल खर्च, न त आवतजावतका लागि चिल्ला गाडी र मोटरसाइकल छन् । साहुँसँग ऋण मागेर बेच्नका लागि किनेका सरसमान पनि कब्जा गरेर लान्छन् । हुन त ती सडकमा बस्ने निमुखा व्यापारी ६० प्रतिशतभन्दा माथि महानगरका स्थायी बासिन्दा त होइनन्, अनि मेयर साहबलाई भोट पनि हालेका छैनन् वा न त तिनको कर महानगरले पाएको छ । 'काठमाडौं' भन्या राज्यको हरेक मानिसको पहिलो लक्ष्य वा गन्तव्य बनेको शहर हो ।

भोट माग्न घरघरमा आउन सक्ने तर जनताका समस्या सुन्न घरदैलो कार्यक्रम गर्ने सक्दैनन्, हाम्रा मेयर साहब । चुनावको बेलामा प्रख्यात गीत बलिदान:

गाई त बान्यौ ढुङ्ग्रोमा, मोई छैन, मोई छैन
गरिबको, चमेली, बोल्दिने कोही छैन ।

यो गीत मात्र होइन, नेपाली जनतामा घटेको दर्दनाक घटना पनि हो । पहिला गीत सुन्दा ओहो नि त देशमा केही होलाजस्तै लाग्या थियो तर अहिलेको समयमा सोच्दा पनि कहाली लाग्छ । 'बालेन आयो, देश बचायो' भन्ने नाराका साथ भोट दिएका जनता आज भोट बदर भयो कि भनेर सोच्न बाध्य भएका छन् । देशमा न त गरिबी भत्ता छ, न त बेरोजगार भत्ता, न त कुनै सेवा वा सुविधा ।

फुटपाथमा सामान बेच्ने व्यापारीले राज्यको आधाभन्दा धेरै पैसा बचाउन सहयोग गरेको छ । अन्य पसलहरूमा पाउने सामान ५० प्रतिशतभन्दा कम रकममा बेचेर नेपाली जनतालाई मद्दत गरेका छन् । यो नगरमा बस्ने सबैले ठूलाठूला पसलमा गएर खाने, किन्ने वा लगाउन अझै सक्दैनन् । बिहान चिसोमा २–४ डिग्रीमा रातारात तरकारी तथा फ्रेस सामान घर दैलोमा पुर्‍याउँछन्, जसको स्वाद एकदम मीठो हुन्छ । कठै ! मेरो देश ससम्मान सेवा र माया दिनुपर्ने ती व्यापारीलाई धक्का दिएर हटाइँदैछ नगरबाट । ‘तँ यहाँ महानगर फोहोर नगर्, जा तेरो आफ्नै शहर/गाउँमा' भनी धक्का दिएर पठाउनु कतिसम्म न्यायको कुरा हो ? यदि यस्तै धक्का दिएर पठाउने नीति ल्याउने हो भने देशका राजनीतिक प्रमुखलाई सिमाना कटाउनुपर्छ ।

मेयर साहबले कामै नगरेको पनि होइन । शहरमा ठूला बाटो देखिन थालियो, फराकिला फुटपाथ भेट्टाइयो, जमिनमुनि लुकेका टुकुचा भेट्टाइयो, हराभरा शहर देखिन थालियो, सडक तथा सार्वजनिक जग्गा मिचेर बनाएका संरचना हटाइयो । अब यसलाई म के भनूँ त:

- देशमा दुःख गरेर काम गरेको ठीक कि झोला बोकी परिवार छोडेर विदेश गएको ठीक ?

- इमानदारीपूर्वक सामान बेचेको ठीक कि हातहतियार प्रयोग गरेर सामान लुटेको ?

- दुःख–सुख गरेर परिवारसँग बसेको ठीक कि विदेशबाट काठको बाकसमा लास आएको ठीक ?

- सडकमा व्यापार गरी परिवार पालेको ठीक कि कसैको परिवारको बिचल्ली बनाएर बनेको फराकिलो सडकको पेटी ठीक ?

यदि गरिब व्यापारीकै कारणले महानगर फोहोरमय भएको हो भने सरकारले फाँसीको सजाय देओस्, होइन भने महानगरले ती गरिब व्यापारीमाथि अपनाएको नीतिका कारण अब घरघरमै विष खाएर मान्छे नमर्लान् भन्न सकिन्न । भारतमा दिनहुँजसो हजारौँ मान्छेले आत्महत्या गरेको समाचार सुन्नुपरेको थियो, अब नेपालमा सुन्नु नपर्ला भन्न सकिन्न ।

देशमा जबर्जस्ती लादिएको शान्ति प्रक्रियाले भन्दा नगरस्तरबाटै नेतृत्व गरेको शान्ति प्रक्रियाले वैधता प्राप्त गर्छ र मुलुकलाई दिगो शान्तिको मार्गमा डोर्‍याउँछ । राज्य आज आफैँ नागरिकका लागि डर र असुरक्षाको पर्याय बन्दै आएको छ । वास्तवमा राष्ट्र निर्माण, आधुनिकीकरण र विकास भन्ने चीज नागरिकको हितमा हुनुपर्छ । होइन भने भोलिका दिनमा देशमा हिंसात्मक र आन्तरिक युद्धहरू निम्तिन नसक्ला भन्न सकिन्न ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस २८, २०७९ ०६:५६