कमरेड, मेरी ठूलीआमाको आत्माले नपिरोस् !

A+ A A-

साउने झरीले सल्लाका रुखहरु नुगेका थिए । दोरम्बाको मौसम बदलिरहेको थियो । छिन मै हुस्सुले डम्म, छेउकै साथी नचिनिने । छिनमै खुला निलो आकाश देखिन्थ्यो ।

गाउँमा खासै भयको वाताबरण थिएन । शान्तिवार्ता हुँदैथियो । तत्कालीन माओवादी खुलारुपमा हिँड्न थालेका थिए । त्यसो त हामीलाई माओवादीको भय लाग्न छाडेको धेरै भएको थियो ।

घर आउँदा घरको वाताबरण नै फरक हुन्थ्यो । हामी केटाकेटीलाई नयाँ–नयाँ मान्छेसँग बोल्न पाउँदा उत्साहित बनाउँथ्यो । एकैपटक पचास–साट्ठी जनाको माझमा बसेर भात खान पाउँदा रमाइलो लाग्थ्योे । भलै, आमालाई गाह्रो हुँदो हो ।

तर दुख दिएको महसुस कहिल्यै भएन । आखिर होस् पनि कसरी ? घरमा आमाले ‘पिठो छैन’ भन्नासाथ मकै केलाएर मिलसम्म लैजान्थे । पिसेर ल्याउँथे । आफैं ढिँढोे पकाउँथे । भाँडा समेत मस्काएर हामीलाई नै पाहुना बनाउँथे । कसरी नराम्रो लाग्नु ?

हाम्रो घरबाट ठूलीआमा (रेलिमाया मोक्तान)को घर पुग्न पाँच मिनेट लाग्थ्यो, हिँडेर । आउजाउ राम्रो थियो । ठूलीआमाको घरमा चामलको भात पाक्थ्यो । अचार हुन्थ्यो । माओवादीहरु हातको औंला चाट्दै भन्थे, ‘दिदी हजुरको हातले बनाएको अचार जता गएपनि सम्झन्छौं ।’

हामीलाई त माओवादी आउँदा रमाइलो लाग्न थालेको थियो ।

साउन ३२ गते पनि सदाझैं स्कुलमै थियौं । हाफटाइमपछिको क्लास थियो । कक्षा भन्दा बाहिरसुकिला कम्ब्याड लगाएका जवानहरु देख्यौं । सोचेँ, ती माओवादी हुन् ।

कोहीले त बर्षादी पनि लगाएका थिए । छेउकै एकजना साथीले भने, ‘यी त आर्मी पो रैछन् ।’ हामी झस्कियौं । क्लास चलिनै रह्यो ।

स्कुल छुटेपछि ओरालो झर्दै थियौं, बन्दुक पड्केको आवाज आयो । बन्दुक पड्केको आवाज सामान्य लाग्ने भइसकेको थियो । खासै महत्व दिइएन । आमा र ठूलीआमा काठमाडौं जानुभएको थियो । घरमा कामको चाप थियो । यताउति नभुली घर गएँ ।

भोलिपल्ट,

एकाबिहानै माथि बजारबाट बिक्रम मामा (उहाँको हत्या माओबादीद्वारा नै भयो) आउनुभयो, हतासिँदै । एकै स्वासमा भन्नुभो, ‘माथि एकजनालाई हिजै मारेछन् ।’

निशब्द भएँ ।

मामा भन्दै हुनुहुन्थ्यो, ‘अब यहाँ जे पनि हुन सक्छ । आमा र ठूलीआमालाई गाउँ नआउनु भन्नू । उतै (काठमाडौं)मै बस्नु भन्नू । म त उतै जान लाग्या अब ।’

मैले मामाको कुरालाई सिरियसली लिइनँ । सायद माओवादीहरुलाई आफ्नै मान्न थालेकी थिएँ । नमान्नु पनि किन ? जोसँग मैले कयौं हाँसो सँगै हाँसेकी छु, कयौं गाँससंगै खाएकी छु । आफ्नाबाट आफ्नालाई केको डर ?

तर, त्यस दिन दोरम्बाका धेरैले घर छाडे । जो नेपाली कांग्रेसमा झुकाव राख्थे ।

हो, २०६० साल साउन ३२ गतेपछि दोरम्बाबासीको जीवन निकै कष्टपूर्ण भयो । सरकार र माओवादीबीच वार्ता हुँदै गर्दा युवराज मोक्तान (जसको घरमा मिटिङ हुँदै थियो)का छोरा लिला मोक्तानबाहेक १९ जना सबै मावोबादी नै हुन् । सबैलाई घेराबन्दीमा पारी अपहरण गर्यो । नजिकैको डाँडा कटेरी भन्ने ठाउँमा लागेर होली हानी हत्या गर्यो । दोरम्बामा शून्यता छायो ।

लिला मोक्तान, जो मेरी दिदीको क्लासमेट थिए । हामी ‘लिला दाइ’ भन्थ्यौं । उहाँको हाँसो अरुको भन्दा फरक थियो । चिम्सा आँखा थियो । हाँस्दा आँखा देखिदैनथ्यो । उहाँको हाँसो सम्झन्थें र मनमनै गम्दथें, ‘साँच्चै लिला दाइ मारिएकै हुन् त !’

पछि आमा र ठूलीआमा पनि गाउँ आउनुभो ।

ठूलीआमा हत्तपत्त आफ्नो काम नछाड्ने स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । उहाँ आमा बच्चाहरुलाई खोप लागाउन दोरम्बा पुग्नुभएको थियो । अघिपछिको जस्तो चहलपहल थिएन । निकै निरास र उदास समय थियो त्यो ।

हाँसो त ३२ गते नै हराएको थियो । एकपल्ट हाँस्न सयपल्ट सोच्नपर्ने स्थिति थियो । खुशी, हाँसो ठप्प भएपनि समय चलेकै थियो । मकै पोलेर खाने मौसमथियो । भदौ १५ गतेको साँझ हामीले (ठूलीआमा, दिदी, म र भाइ) मकै पोलेर खायौं । म चाहिँ भैंसीलाई मकैको खोस्टा बोकेर म ओरालो झरें ।

घर आइपुगेको केही समयमै दिदी रुँदै, अत्तालिंदै आउनुभयो र भन्नुभयो, ‘ठूलीआमालाई लग्यो ।’ मलाइ अझै खासै ठूलो कुरा लागेन । भनेँ, ‘के को रुवाबासी हो ? आइहाल्नुहुन्छ नि !’ प्रतिप्रश्न गरेँ, ‘कसले के भनेर लगे ?’

चिनेकै माओवादीको नाम लिंदै भन्नुभयो, ‘तल घाइतेलाई उपचार गर्नुछ भनेर लगे ।’

०००

रेलीमाया अर्थात् मेरी ठूलीआमाको पालामा पढ्ने महिला उहाँ एक्लै हुनुन्थ्यो रे । ‘महिलाले चुलाचौका सम्हाल्ने हो’ भन्ने मानसिकतालाई चिरेर स्वास्थ छेत्रमा लाग्नुभएको थियो । उपचारका लागि ठाउँ–ठाउँ जानु त्यतिबेला क्रान्ति भन्दा कम थिएन।

बाबा–आमा बितेपछि बहिनी र भाइको हेरचाह गर्दागर्दै उहाँ संघर्षलाई पचाउने भइसक्नुभएको थियो । संघर्षकै बलमा स्वास्थ्यकर्मी बन्नुभयो । उहाँको जीवन भोगाई र संघर्ष निकै उत्प्रेरक छ ।

ठूलीआमाको प्रतीक्षामा रात छिप्पियो । दिदी र आमाको रुवाइर मेरो मुटुको रफ्तार बढ्यो ।

रातको साढे चार बजेको थियो । एक्कासी ठूलो आवाज आयो, बिस्फोटको । एकछिनपछि फेरि बन्दुक पड्केको आवाज सुनियो, चार–पाँच पटक । आमा र दिदी झन् रुन थाल्नुभयो ।

झिसमिसे उज्यालो हुनासाथ उकालो चढें । पाँच मिनेटको बाटो कोसौं टाढा जस्तो लाग्यो ।

भित्र छिरें । चियाका पाँच ओटा कप भुँइमै थिए । छेउमै लामो एरियल तानिएको सानो कालो रेडियो सेट बजिरहेको थियो । हत्तपत्त बाहिर निस्कें । ठुलीआमाकै घरमास्तिरको चौरमा रुवाबासी थियो । त्यहाँ पुग्नासाथ देखें, एक बिभत्स शव । शव थियो, नेपाली कांग्रेसका भिम बहादुर श्रेष्ठको ।

उनका छोरोहरुको रुवाबासी थियो । म निशब्द भएँ । लाटो भएँ ।

मलाइ झक्झाकाउँदै कसैले भन्यो, ‘बोदल डाँडामा पनि लाश छ रे ।’ थरथर काँप्दै सोधें, ‘कसको ?’

‘कसको त थाहा छैन । तर एउटी आइमाईको छ रे ।’ उसले भन्यो ।

सातोपुत्लो उड्यो ।

फेरि ओरालो लागेँ । आमा र दिदीको रुवाबासी रोकिएको थिएन । म पुग्नासाथ आमाले अँगालो हालेर सोध्नुभयो, ‘खै ठूलीआमा ?’

मसँग कुनै जवाफ थिएन, रुनुबाहेक ।

आमा र दिदी बेहोस हुनुभयो । त्यतिबेलै खबर आयो, ‘त्यो शव ठूलीआमाकै रहेछ ।’ तर, हाम्रो घरमा कोही आएनन् । समाज भएको अनुभूति भएन । त्रासले मान्छेलाई असामाजिक बनाइसकेको थियो ।

साँझपख हाम्रै घरछेउको बाटोबाट कमब्याड लगाएका मानिस हिँडे । भाइ र मैले आमा र दिदीलाई भन्यौं, ‘नरूनुस्, अहिले हामीलाई पनि मार्छन् ।’ तर पनि उहाँहरुको आँशु थामिएन ।

कमब्याड लगाएको मान्छे हाम्रो आँगनमै आए । र भने, ‘नडराउनुस्, हामी तपाईंलाई नै सहयोग गर्न आएका हौं ।’ ती नेपाल आर्मी थिए ।

भोलिपल्ट बिहान शव उठाए । आर्मीले सोधे, ‘को हुन् आमालाई मार्ने माओवादी ?’

भनेँ, ‘चिन्दिनँ ।’

दोरम्बामा फेरि रक्तपात हुन दिइनँ ।

ठूलीआमाको शव काठमाडौं लगियाे । कोही गाउँले देखिएनन् । हिजो रेली दिदीलाई भगवान् भन्नेहरु पनि देखिएनन् । जसले कयौं गर्भवती र शिशुलाई पुनर्जन्म दिइन् । जो पाखुरामा ठूलीआमाले लगाएको सुईको निसाना बोकेर हिँडेका छन् । तिनीहरु पनि कोही देखिएनन् ।

के मानवता डर र भय भन्दा माथि हुन्छ ? मान्छे यति विवश हुन सक्छ ? यति निर्दयी हुन सक्छ ? क्रान्तिकारीले एक मामुली निहत्था महिला स्वास्थ्यकर्मीलाई उपचार गर्न अनुरोध गर्दै लगेर विभत्स हत्या गर्न सक्छन् ?

कसरी मेरी ठूलीआमाको हात तिनैले रेट्न सक्छन्, जसले आफ्नो हातको औंला चाट्दै भन्थे, ‘रेलिदिदी हजुरको हातको अचार जहाँ गएपनि सम्झन्छु ।

प्रचण्ड कमरेड, ‘मेरी ठूलीआमा पनि मकै मिस्दा घुन पिसिए जस्तै हो ? हाम्री ठुलीआमा सामन्ती हो ? के यो मानवअधिकारको उल्लंघन होइन ?’

कमरेड, मेरी ठूलीआमाको आत्माले नपिरोस् !

प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन ३२, २०७६ १८:५८