‘दूतावासमा कम्तीमा चालक र दोभासे कार्यालय सचिव नेपाली व्यक्तिलाई नै राखौँ’

‘दूतावासमा कम्तीमा चालक र दोभासे कार्यालय सचिव नेपाली व्यक्तिलाई नै राखौँ’

A+ A A-

अहिले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध सञ्चालन दिन प्रतिदिन जटिल एवं कठिन बन्दै गइरहेको छ । शीतयुद्धको अन्त्यपछि विश्व परिवेश पूरै परिवर्तन भएर नयाँ विश्व व्यवस्था उदाउँदै आएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा जहिले पनि ‘राष्ट्रिय स्वार्थ’ मुख्य हुन्छ । तर, हामी आक्रामक ढंगले अघि बढ्न सक्ने अवस्थामा छैनौँ ।

हाम्रो भूराजनीतिक अवस्थाले गर्दा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा होस् वा दुई देशका बीचको सम्बन्ध होस्, हामीले गम्भीर ढंगले पूर्ण सोचविचारका साथ कदम चाल्नुपर्छ । त्यसका लागि विज्ञहरू सम्मिलित भरपर्दाे थिङ्क ट्याङ्कको आवश्यकता परेको हो ।

त्यस्तै, राजदूतहरूको चयन गर्दा भरसक सबैमा, यदि त्यसो गर्न सम्भव नभए पनि कम्तीमा नेपालसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने सात/आठवटा मुलुकमा पार्टी वा विचारभन्दा माथि उठेर मुलुकको हितमा काम गर्न सक्ने उत्कृष्ट कूटनीतिज्ञहरूको चयन गरिनैपर्दछ । त्यस्ता व्यक्तिहरू नेताहरूको ढोका चहारेर हिँड्दैनन् । उनीहरूको क्षमतालाई मुलुकले ठम्याउन सक्नुपर्छ ।

हामीले हालैका केही वर्ष वा केही दशकदेखि रुसलाई बेवास्ता गरेका छौँ । तर, विश्व परिवेशमा रुस निकै शक्तिशाली र प्रभावशाली मुलुक हो । नेपोलियनले चीनलाई ‘सुतेको बाघ’ भनेजस्तै रुस पनि हालका वर्षमा बाहिर नदेखिएको मात्र हो । अहिले नेपालको कूटनीतिक नियुक्ति र सञ्चालनमा जुन किसिमको हलुकापन देखिँदै आएको छ, त्यसले हाम्रो स्वाभिमानलाई बचाएर राख्न गाह्रो हुन्छ । त्यस्ता विषयमा हरदम सचेत र सतर्क रहनैपर्छ ।

नेपालले कमसेकम आफूसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने मुलुकहरूमा पठाउने राजदूत र कर्मचारी उत्कृष्ट हुनैपर्छ । त्यस्ता राजदूतावास सञ्चालनमा दिइने साधनस्रोतमा समेत उचित ध्यान पुर्‍याउनुपर्छ ।

उदाहरणका लागि अमेरिका, चीन, भारत, बेलायत वा रसियामा पठाउने राजदूत वा कर्मचारी अब्बल हुनैपर्छ । किनभने शक्तिशाली मुलुकहरूसँगको सम्बन्धलाई उचित रूपमा व्यवस्थापन गर्न नसक्दा कहिलेकाहीँ अनपेक्षित समस्या सिर्जना हुन सक्छ । जसलाई नेपालजस्तो देशले धान्न गाह्रो पर्छ ।

त्यसैले राष्ट्रिय सुरक्षा र विकासका लागि नेपालजस्तो देशले अध्ययन र बदलिँदो क्षेत्रीय र विश्व कूटनीतिको गति पहिचान गर्नेतर्फ आफ्नो सम्पूर्ण परराष्ट्र अथवा कूटनीतिक संयन्त्रलाई चुस्त दुरुस्त ढंगले सञ्चालित हुने संयन्त्रको सिर्जना गर्नैपर्छ ।

चीनमा हाम्रो दूतावासको अवस्था कस्तो छ भने हामीले मेनपावर कम्पनीबाट रोजगारीका लागि नेपालीहरूलाई विदेशमा पठाएजस्तै गरेर त्यहाँ रहेको ‘डिप्लोम्याटिक सर्भिस ब्युरो’बाट चिनियाँ कर्मचारी नियुक्त गर्नुपर्छ । उनीहरूले नेपाल सरकारको सुविधा लिए पनि आफ्नै सरकार र प्रणालीप्रति बफादार रहन्छन् नै । जबकि अन्य कतिपय मुलुकहरूले आफूलाई चाहिने ड्राइभरदेखि अन्य कर्मचारीहरूसमेत आफ्नै मुलुकबाट लगेका हुन्छन् ।

कूटनीतिमा ‘गोपनीयताको’ अत्यन्त ठूलो महत्त्व हुन्छ । राजदूत जतिबेला जहाँ पनि जानुपर्ने हुन्छ । गोप्य रूपले पनि भेटघाट गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, त्यहाँ हामीले नेपालीमै लेख्दा बोल्दा पनि गोपनीयता नरहन सक्छ, किनभने त्यहाँ कार्यरत चिनियाँहरू पनि नेपाली भाषा जानेका व्यक्ति हुन सक्छन् ।

दूतावासमा नियुक्त भएका चिनियाँ कर्मचारीले राम्रो काम गर्न सकेनन् भने पनि त्यसको सट्टामा त्यही ब्युरोलाई भनेर अर्काे व्यक्ति ल्याउने हो । त्यसैले कम्तीमा पनि चालक र दोभासे कार्यालय सचिव नेपाली व्यक्तिलाई नै राख्दा राम्रो हुन्छ ।

अहिले त चिनियाँ भाषा जान्ने नेपालीहरू पनि प्रशस्तै छन् । भलै हामी चीनविरोधी गतिविधि गर्दैनौँ वा कुनै गेम खेल्दैनौँ र खेल्न पनि हुँदैन । तर, कूटनीति सञ्चालनमा त हरहमेसा सतर्कता र सचेत रहनैपर्छ । त्यसले राष्ट्रिय हित प्रवर्द्धन गर्न गराउन गोपनीयता धेरै महत्वपूर्ण हुन्छ भन्ने कुरा जति चाँडो बुझ्न वा मनन गर्न सक्छौँ, त्यति नै देश र जनताको हित, सुरक्षा र विकास सुनिश्चित हुन्छ ।

नेपालप्रति चिनियाँ दृष्टिकोण र धारणा

चिनियाँहरूले नेपाललाई एक सुन्दर देशको रूपमा जानेको, बुझेको र देखेका छन् । स्थिर, विकसित, सम्पन्न र स्वतन्त्र नेपाल चीनको भित्री हृदयदेखिकै चाहना रहेको पाइन्छ । नेपालीहरू शान्त, हँसमुख र मिलनसार हुनुका साथै चीन र चिनियाँ जनताको असल छिमेकी र मित्रराष्ट्र भएको बुझाइ उनीहरूको सबै तहको नेतृत्व वर्गमा रहेको पाइन्छ ।

बाँकी विश्वले एक्ल्याउँदा पनि नेपालले हरहमेशा जनवादी गणतान्त्रिक चीन सरकार र जनतालाई साथ र सहयोग दिइआएकोमा चिनियाँ जनता र सरकारको मनमा नेपाल र नेपालीप्रति उच्च सम्मान रहेको पाइन्छ । त्यसैले नेपाली भनी चिन्नेबित्तिकै उनीहरू ‘लाओ फङ्ग्यो’ (पुरानो मित्र) भन्दै आत्मीय व्यवहार र सम्मान प्रकट गर्ने गर्छन् ।

भविष्यमा नेपाल–चीन सहयोगको क्षेत्र

यी त भए नेपाल–चीन सम्बन्धमा मेरो सम्झनामा भए रहेका हिजो अस्तिका केही पेचिला विषय र कुरा । आजको अवस्थामा हाम्रा दुई देशका बीचमा अन्य कतिपय विषयका अतिरिक्त तत्कालका लागि मूलतः चारवटा विषयले बढी प्राथमिकता पाएको देखिन्छ । ती हुन: (क) तातोपानी नाकाको पूर्ववत् सञ्चालन (ख) स्याफ्रुबेसी–केरुङ राजर्मागको नियमित एवं बिनाअवरोध सञ्चालन, (ग) नेपालको चीनसँग बढ्दो व्यापारघाटाको न्यूनीकरण, र (घ) कोभिडका कारण चीनमा अध्ययन गरिरहेका खास गरी चिकित्साशास्त्र विषयका नेपाली विद्यार्थीहरूको पठनपाठन र भविष्य...।

अब भोलिपर्सि वा सुदूर भविष्यमा नेपाल–चीन सम्बन्धमा देखापर्ने वा प्रभाव पार्ने विषयका बारेमा केही चर्चा गरौँ । त्यसमा अन्य कुराका अतिरिक्त मैले निम्न तीन विषय प्रमुख हुने, रहने देखेको छु:

(क) पहिलो, बीआरआई ःबेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभअन्तर्गतका परियोजनाको नेपालमा सञ्चालन विधि, प्रक्रिया र व्यवस्थापन । त्यसमा मूलतः योजनाहरूको छनोट र तिनको प्राविधिक एवं आर्थिक पक्षको व्यवस्थापन के कसरी गर्ने, हुने भन्ने प्रश्न नै प्रमुख देखिन्छ । आर्थिक पक्षको कुरा गर्दा त्यसको जोहो (i) ऋणमा गर्ने (ii) नरम ऋणमा गर्ने, (iii) केही अनुदानमा र केही ऋणमा गर्ने, वा (iv) नेपालको चाहनाअनुसार पूर्ण अनुदानमा हुने यकिन गर्नुपर्ने ।

(ख) दोस्रो रेल : चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत हुँदै नेपालको विभिन्न क्षेत्रसम्म चिनियाँ रेल भित्र्याउने, कुदाउने विषय । त्यसमा पनि माथि (क) मा उल्लिखित प्राविधिक एवं आर्थिक व्यवस्थापनको पक्ष नै प्रमुख देखिन आउँछ । नेपाल आफैँले आफ्नो स्रोत साधनबाट चीनसँग जोड्ने रेल ल्याउने, सञ्चालन गर्ने सम्भावना देखिँदैन ।

(ग) तेस्रो कुरा, तेल : तेल भन्नाले पेट्रोल, डिजेल र ग्यास आपूर्तिको वैकल्पिक व्यवस्था । के नेपालमा चीनबाट त्यस्तो पेट्रोलियम पदार्थको नियमित आपूर्तिको व्यवस्था हुन वा गर्न सम्भव छ र त्यो पनि प्रतिस्पर्धात्मक मूल्य र परिमाणमा ? त्यो व्यवस्था गर्न तत्कालै सम्भव छैन र दीर्घकालमा त्यो आवश्यक पनि नपर्ला ।

अहिले विश्वका साथै हाम्रै छिमेकी देशहरू पनि सोलार तथा जलविद्युत् ऊर्जातर्फ अग्रसर भइरहेका छन् र यातायातका साधनहरूमा समेत त्यसको बढ्दो प्रयोग हुन थालेको छ । त्यस्तो अवस्थामा चीनबाट पेट्रोलियम पदार्थ ल्याउने खर्चिलो र प्राविधिक कठिनाइ युक्त विकल्पका बारेमा चिन्ता लिनु आवश्यक देखिँदैन ।

माथि क र ख खण्डमा उल्लिखित विषयवस्तु प्राविधिक, आर्थिक एवं व्यवस्थापकीय दृष्टिकोणले गम्भीर, जटिल एवं महत्त्वपूर्ण छन् । नेपालमा यदाकदा यी विषयवस्तुका बारेमा चर्चा हुने गरेकाले तिनको सम्भावनाका बारेमा बहुपक्षीय रूपमा अध्ययन विश्लेषण हुनु जरुरी भएकाले यी विषयलाई सुदूर भविष्यका लागि सम्भावित सहयोगका क्षेत्रको रूपमा उल्लेख गरिएको मात्र हो ।

छिमेकी नेतृत्व

हाम्रो छिमेकी देश चीन र भारतमा हालको सवल र प्रभावकारी नेतृत्व अरु केही वर्ष यथावत् कायम रहने देखिन्छ । त्यस्तो अवस्थामा नेपालमा स्थिर र प्रभावकारी शासन र नेतृत्वको अभाव झन्‌झन् टड्कारो रूपमा खट्‌किइरहेको छ । हामी नेपालीले आफ्नो देशको विकास र निर्माणको चाहना पूरा गर्न छिमेकी देशको नेतृत्ववर्गसँग आत्मविश्वासका साथ सहकार्य गर्न भरपर्दो र सक्षम नेतृत्व प्राप्त गर्न नसके आउने वर्षहरू हाम्रा लागि झन्‌झन् असहज र कठिन बन्न जाने खतरा रहन्छ ।

(पूर्वराजदूत आचार्यको भोलि शनिबार विमोचन हुन लागेको ‘कूटनीतिक डायरी’ को पुस्तक अंश )

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस १५, २०७९ १४:३०