थप गहिँरिदै राजस्वको खाडल, कहिल्यै नभोगेको समस्या भोग्दै सरकार

A+ A A-

सरकारको आम्दानी हरेक महिना घट्दो छ । चालु आर्थिक वर्षको पहिलो महिनादेखि राजस्वमा आएको गिरावटको खाडल साढे ५ महिनाको अवधिसम्म आउँदा थप गहिँरिदो छ ।

१४ पुससम्मको अवधिलाई आधार मान्दा गत वर्षको तुलनामा २१ प्रतिशतले राजस्वमा गिरावट आएको छ । १४ पुससम्म सरकारले ३ खर्ब ५० अर्ब रूपैयाँ राजस्व उठाएको छ । यो चालु वर्षका लागि निर्धारण गरिएको लक्ष्यको २५ प्रतिशत मात्रै हो ।

गत वर्ष लक्ष्यको ३७ प्रतिशत राजस्व यो अवधिमा प्राप्ति भएको थियो । त्यो वर्ष ११ खर्ब ८० अर्बको लक्ष्य निर्धारण गरिएकोमा १४ पुससम्म ४ खर्ब ४२ अर्ब रुपैयाँको राजस्व उठेको थियो ।

याे वर्ष हरेक महिना राजस्वको खाडल बढ्दै गएको छ । साढे पाँच महिनाको अवधिमै सरकारको लक्ष्यको तुलनामा करिब २ खर्ब रुपैयाँले राजस्वमा कमी आएको छ । साउन महिनामा गत वर्षको तुलनामा १२ प्रतिशतले कमी आएको थियाे भने त्यसपछिका महिनामा पनि राजस्वको गिरावट बढेको बढै छ ।

साउनमा १२, भदौमा १४, असोजमा १८, कात्तिकमा १९, मंसिरमा २० र १४ पुससम्म २१ प्रतिशतले गत वर्षको तुलनामा राजस्वमा गिरावट आएको छ ।

त्यस्तै सरकारले राखेको राजस्व लक्ष्यको तुलनामा अहिलेसम्मकै न्यून प्राप्ति भएको छ । १४ पुससम्मकै अवधिलाई आधार मान्‍ने हो भने आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा ३२ प्रतिशत, २०७६/७७ मा २९, २०७५/७६ मा ४५ प्रतिशत राजस्व उठेको थियो ।

नेपालको ४८ वर्षे राजस्व इतिहासमा चालु आर्थिक वर्षमा बाहेक कुनै पनि आर्थिक वर्षमा राजस्व घटेको छैन ।

सबैभन्दा बढी आर्थिक वर्ष २०६५/६६ मा ३३ प्रतिशतले, आर्थिक वर्ष २०३७/३८ मा २९ प्रतिशतले, आर्थिक वर्ष २०५०/५१ मा २९ प्रतिशत, आर्थिक वर्ष २०४३/४४ मा २८ र आर्थिक वर्ष वर्ष २०७३/७४ मा २६ प्रतिशत राजस्वले राजस्व बढेको थियो । सबैभन्दा बढी राजस्व बढेको आर्थिक वर्ष २०६५/६६ हालका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले पहिलोपटक सरकारको नेतृत्व गरेको समय थियो । त्यतिबेलाका अर्थमन्त्री डा बाबुराम भट्टराईले राजस्व सुधारमा लिएको नीति र चुहावटमा गरेको कडाइले अत्यधिक राजस्व बढेको थियो ।

चालु आर्थिक वर्षको साढे पाँच महिनाको अवधिलाई हेर्ने हो भने राजस्‍वको ४८ वर्षे इतिहासमा पहिलोपटक राजस्व घटेको छ, त्यो पनि उच्च प्रतिशतमा । चालु वर्षको साढे पाँच महिनामा २१ प्रतिशले राजस्वमा गिरावट आएको छ । हालसम्म सबैभन्दा कम राजस्व वृद्धि हुनेमा आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा ०.२ र आर्थिक वर्ष २०६२/६३ मा २०५८/५० र २०३६/३७ मा ३ प्रतिशत मात्रै राजस्व वृद्धि भएको देखिन्छ ।

राजस्व रकम अर्बमा र वृद्धिदर

तथ्यांक स्रोत महालेखा नियन्त्रकको कार्यालय/नेपाल राष्ट्र बैंक
*गत वर्षको सोही अवधिको तुलना

आर्थिक वर्षको ४५ प्रतिशत समय व्यतित भएको छ तर लक्ष्यको तुलनामा राजस्व भने २८ प्रतिशतले कमी रहेको छ । विज्ञहरूले पुसमसान्तमा अझ ठूलो असर देखिने बताएका छन् ।

पुस मसान्तमा आयकरको पहिलो किस्ताबापत ४० प्रतिशत रकम तिर्नुपर्ने हुन्छ । सरकारी अधिकारीहरूले पुसमसान्तमा सुधार आउने तर्क गरे पनि व्यवासयीहरू भने अझ ठूलो खाडल यही समयमा पर्ने तर्क गर्छन् । 'अझै राजस्वको प्रभाव देखिन बाँकी छ, अहिले आम्दानी घटिरहेको छ, पुस मसान्तमा ४० प्रतिशत आयकर बुझाउनुपर्ने हुन्छ, तर आम्दानी नै घटेका कारण आयकरमा नै २० देखि २५ प्रतिशतको कमी आउने हाम्रो आंकलन छ', नेपाल उद्योग वाणिज्‍य महासंघका उपाध्यक्ष अन्जन श्रेष्ठले भने ।

राजस्‍वमा कमL आउनुको प्रमुख कारण भन्सार राजस्व देखिएको छ । तथापि आयकरको प्रभाव देखिन नै बाँकी रहेको छ ।

मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) गत वर्षको तुलनामा १५ दशमलव ८ प्रतिशतले कमी आएको छ। अन्तःशुल्कमा १८ प्रतिशतको कमी आएको छ ।

नयाँ अर्थमन्त्री आउनु पूर्व नै भन्सार र तथा राजस्व कार्यालयका प्रमुखहरूले यो वर्ष राजस्‍व घट्नुको कारणको विषयमा छलफल गरेका थिए । यसमध्ये पहिलो कारण आयातमा आएको कमी भनिए पनि दोस्रो कारण भने चोरी पैठारी र अवैध कारोबार भएको निष्कर्ष निकालिएकाे थियाे ।

उपप्रधानमन्त्री तथा अर्थमन्त्री विष्णु पौडेलले आफ्नो प्रमुख चुनौती पनि राजस्वमा आएको गिरावटलाई लयमा ल्याउनु नै रहेकाे बताएका छन् । अर्थमन्त्री पौडेल र गृहमन्त्री रवि लामिछानेले संयुक्त बैठक राखेर राजस्व चुहावट नियन्त्रणमा प्रभावकारी रूपमा खट्न मातहतका नियकालाई निर्देशन दिएका छन् ।

अर्थमन्त्री पौडेलले राजस्‍व संकलनमा तुरून्तै सुधार ल्याउन भन्दै निर्देशन दिएका छन् भने गृहमन्त्री लामिछानेले सीमा नाकाको राजस्व चुहावट निर्न्त्रण गर्न । चुहावट नियत्रण गर्दा सुधार आउने अपेक्षा सरकारी निकायको देखिए पनि यथार्थमा व्यवसाय, माग र आपूर्ति सबै घटेको कारण यसको प्रभाव अझै देखिन बाँकी रहेको छ । व्यवसायिक वातवरण सुधार भए पनि प्रभाव देखिन केही समय लाग्‍ने भएकोले पनि सरकारलाई गत वर्षकै बराबरमा राजस्व उठाउनु निकै चुनौती छ ।

बैंकहरूकाे चालु आर्थिक वर्षमा कर्जा विस्तार करिब ठप्प छ । विभिन्न बस्तुको औषत कारोबारमा ३१ प्रतिशतले कमी आएको छ, मागमा ३० प्रतिशतको कमी छ ।

आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ काे पहिलो त्रैमासमा ३१ प्रतिशतले कर्जाको विस्तार भएको थियो । चालु वर्षमा जम्मा १.३ प्रतिशतले विस्तार भएको छ । आयात २० प्रतिशतले घटेको छ ।

ठूलो मात्रामा कारोबार हुने घरजग्गाको कारोबार घटेको छ । शेयरको कारोबार गत वर्षको तुलनामा १० प्रतिशत पनि भएकाे छैन । सबैको प्रभाव राजस्वमा देखिएको छ । यस्तै किसिमको राजस्व खाडल बढ्दै गएमा कर्मचारीलाई तलब खुवाउनसमेत चुनौती हुने देखिन्छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस १५, २०७९ १९:०५