मुन्दुम पदमार्गको अविस्मरणीय यात्रा

A+ A A-

मुन्दुम किराँतीहरूको जीवन दर्शन हो, जुन लिखित थिएन । भर्खर-भर्खर किराँतीहरूले मुन्दुम संकलन गरेर लिपि तयार गर्दैछन् । यसको संरक्षण गरेर भावी पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्नुपर्ने जिम्मेवारीबोध भएपछि अहिले केही किराँतीहरू मुन्दुमलाई लिपिबद्ध गर्न कम्मर कसेर लागिपरेका छन् ।

गाउँमा अहिले पनि मुन्दुम बुझ्ने, जान्ने पासुङहरू, मासुङ्माहरू, नछोङहरू (बुढाे मान्छे, बुढी मान्छे, धामी) भेट्न सकिन्छ । तर, अबको केही दशकपछि यसै भन्न सकिन्न । त्यसैले पनि मुन्दुमलाई छिटोभन्दा छिटो लिपिबद्ध गर्न जरुरी छ ।

बहुभाषी राईहरूको आ-आफ्नै भाषा छ । फरक भाषा, लवजमा मुन्दुम फलाके पनि यसले बोक्ने अर्थ एउटै हो । राईहरूको विशेष आवादी क्षेत्र खोटाङ, भोजपुर, उदयपुर, ओखलढुंगा, सोलुखुम्बु । यिनै भूगोलको वरिपरि किराँती मिथक छ । मुन्दुममा फलाकिने, गाइने स्थानका नामहरू पनि यही भूगोलभित्रै छन् ।

मुन्दुम, मिथकहरूमा धेरै उल्लेख हुने स्थान हो– साल्पा पोखरी । साल्पा पोखरीलाई किराँतीहरूले पुर्खा रिभ्यामा र रिकापाको उत्पत्ति थलो पनि मान्छन् । राई नछुङहरूले जीवनमा एकपटक साल्पा पोखरी जानैपर्छ भन्ने मान्यता छ । उँधौली, उँभौली पूर्णिमाको बेला धेरै राई नछुङहरू केर (धामीले बजाउने ढोल) सहित केन्छरी (धामीको ढोल, थाल बजाइदिने साथी) लिएर साल्पा पोखरी जान्छन् ।

mundum (1)1672407164.jpg

त्यही पोखरी जाने बाटोलाई अहिले व्यवस्थित बनाउँदै मुन्दुम पदमार्ग नामकरण गरिएको छ । यो पदमार्ग नेपालको उत्कृष्ट १० गन्तव्यभित्र पर्छ । पदमार्ग निर्माणमा स्विस सरकारले ३५ प्रतिशत, प्रदेश १ ले ३५ प्रतिशत र भोजपुरको टेम्के मैयुङ गाउँपालिका, साल्पा शिलिछो गाउँपालिका, षडानन्द नगरपालिकाले ३०/३० प्रतिशत, खोटाङको साकेला गाउँपालिकाले ३० प्रतिशत र केपिलाशगढी गाउँपालिकाले १० प्रतिशत बजेट विनियोजन गरेका थिए । बलौटे भञ्ज्याङदेखि निकाससम्म बीचमा बजेट सकिएकाले पदमार्ग निर्माण गर्न बाँकी नै छ ।

यही मुन्दुम पदमार्गको यात्राको कुरा म लेख्दै छु । गत माघमा पनि मुन्दुम पदमार्गको आधा यात्रा मैयुङसम्म पुगेर फर्किएको कुरा लेखिसकेकी छु ।

सम्बन्धित समाचार

टाकुराको तीनजुरेदेखि कोशी किनारको बराहक्षेत्रसम्म

शरदको मौसम साह्रै राम्रो हुन्छ । दसैँअगाडि नै यात्रामा निस्किने सल्लाह थियो हाम्रो तर सल्लाहअनुसार समय र मौसमले साथ दिएन । तिहारअगाडिको मौसम एकदमै राम्रो भइरहेको थियो । उषा नानाले मौसम राम्रो छ, अब ट्रेल जानुपर्छ भन्नु'भो । अघिल्लो यात्राका दुई जना साथीहरू जयन्ती र नगिनाको स्वास्थ्यमा समस्या भएकाले छुट्ने भए ।

कुमारी र म तयारै थियौँ । टेक सर र उषा नाना पनि तयार हुनुहुन्थ्यो । यात्रीहरू थपिए खिमहाङ, पार्वती, पेशल, जीवन, बाबुराम ।

१ गते बेलुका दिक्तेल बजार गएर यात्राका लागि आवश्यक सबै सामान किन्यौँ । गाडीमा ल्याउँदा दुई बोरा भयाे । अब यता तरकारीदेखि चामल नुन, तेल भाँडा, थाल, डाडु, पन्यु इत्यादि थप्नु थियाे, त्यसमाथि लुगा पनि । सबै सामान जम्मा पार्दा धेरै देखियो । कसरी झोलामा अटाउनु अनि बोक्नु भन्ने पिर भो ।

mundum (2)1672407204.jpg

उषा नानाले सबैले थोरैथोरै बोक्दा अट्छ भन्नु'भो । सुँगुरको मासु र कुखुराको मासु पकाएर बोक्ने भइयो । सबै सामान तयार गर्दा बेलुकीकाे १० बजिसकेछ । बिहान चाँडै उठ्नु थियो । सबै जना आ-आफ्नो कोठातिर सुत्न गइयो ।

यात्राको पहिलो दिन २ गते

फोनको रिङ टाेनले ब्युँझायो । फोन उषा नानाले गर्नुभा'थ्यो लु उठ् है भन्नु'भो । म उठेँ, कुमारी पनि उठी । यात्रामा आवश्यक कपडाहरू झोलामा राख्यौँ । तल्लो कोठामा अघिल्लो दिन भेला पारेको यात्राका लागि आवश्यक सामान झोलामा भर्नु थियो । सबै जना भेला भएर सामान झोलामा प्याक गर्दै थियौँ । उषा नानाले बाबुराम दाइ बिरामी हुनु भो रे, जान नसक्ने रे भन्नु'भो ।

बाबुराम दाइ न जाने भएसी अलिअलि खानेकुरा घटाएर आठवटा झोलामा सामान अटाउनुपर्ने भो । सबैले मिलाएर सामान भर्‍यौँ । साग र काउली नअट्ने भो, न लैजाऊ भन्छन साथीहरू । मैले हातैमा बोक्छु भनेर गाडीमा लगेर राखेँ । खिमहाङले चखेवासम्म गाडी लाने र फर्किंदा बिकी भाइले लिएर फर्किने सल्लाहअनुसार हामी ६ बजे गाडी चढेर चखेवातिर हुइँकियौँ । गाडीले मात्ने साथीहरू टाउको निहुर्‍याएर बसिरहेका थिए, नमात्नेहरूलाई मज्जा थियो । गफ गरेर आनन्दसाथ बसेका थिए । दोर्पा पुगेपछि उषा नानाले गाडी रोकेरै बाहिर निस्केर बान्ता गर्नुभयो ।

बाझेच्यानडाँडा पुग्दा पेशल र पार्वती गाडीका दुइटा झ्यालबाट बान्ता गर्न थाले । अलिक अगाडि बढाएर गाडी रोकिदिनुभो खिमहाङ सरले । त्यसपछि जीवन भाइले पनि बान्ता गर्‍यो । पेशल भाइले हाम्रो बहुमत आउँदैछ भन्यो, सबै जना हाँस्यौँ । नौ जनामा चार जनाले बान्ता गरेछ्न् । झण्डै ३ घन्टा गाडीको यात्रापछि हामी खोटाङ र भोजपुरको सिमाना चखेवा पुग्यौँ । खाजा खाएर उकालो लाग्ने सल्लाह भो । सबैले थुक्पा खायौँ । गाडीबाट सामान झारेर बोक्यौँ । अनि लट्ठी टेक्दै उकालो लाग्यौँ ।

उकालोमा निकै गार्‍हो होलाजस्तो भो मलाई । साथीहरूले नबोकौँ भनेका सामानहरू पनि मै बोक्छु भनेर बोकेँ । हिँड्न सक्दिनँ कि भन्ने चिन्ता भो । खुट्टाको घाउ पनि भर्खरै मात्र ठीक हुँदै थियो । म त सक्दिनँ क्यारे हिँड्न भनेँ, उषा नानाले 'बिस्तारै हिँड् न' भन्नुभो । झोला गर्‍हौँ थियो, काँध दुख्न थाल्यो । तर, जति गर्‍हौँ भए पनि झोला त बोक्नु नै थियो । माथि चौतारीसम्म बिकी भाइ पनि निस्कियो । राम्रो दृश्य देखेर फोटो खिच्न क्यामेरा झिकी पार्वतीले, तर क्यामेरा नै चलेन । क्यामेरा नचलेपछि किन भारी बोक्नु भनेर बिकी भाइलाई क्यामेरा फर्काइदिई । अनि हाम्रो यात्रा अगाडि बढ्यो ।

mundum (3)1672407230.jpg

सुन्दर लमतन्न नागी जो भोजपुर र खोटाङलाई छुट्याउने सिमाना पनि हो । सुन्दर चौतारी, पाटी भेटिन्छ, साथीहरू बसिहाल्छ्न्, फोटो खिचिहाल्छन् । पालैपालो फोटो खिच्दा आठ जनालाई झण्डै १५ मिनेट त लाग्ने भैहाल्यो । साथीहरू मक्ख छन्– कति मज्जाले बनाएको बाटो, प्रकृतिलाई नबिगारी भन्छ्न् । अब चैँ अलिक छिटो हिँडौँ है भनेँ मैले । पेशल भाइ 'छिटो हिँड्ने वातावरण छैन नाना, यति राम्रो चौतारीमा एकछिन त बस्नैपर्छ नि, हाम्रै लागि भनेर बनाइदिएको चौतारी, हामी नबसे को बस्छ' भन्छ । सबै जना हाँसे । हुन पनि हो, हेर्दै बसौँबसौँ लाग्ने चौताराहरू छ्न् । वरिपरि शान्त हरियो जंगल, बसिरहुँ लाग्छ, छोडेर हिँड्नै मन लाग्दैन । तर, नहिँडी गन्तव्यमा पुगिँदैन ।

अघिल्लो यात्रामा सुन्दर सफा भेटिएको बाटो प्लास्टिकमय भएछ । मान्छेहरू यस पदमार्गमा धेरै आउन थालेछन् भन्ने बुझेँ । फोहोर फाल्न बनाइदिएको खाल्डोमा कमै फोहोर देखियो । खाल्डो छेउछाउको प्लास्टिक टिपेर खाल्डोमा हालियौँ । मेरुङको पल्लो छेउमा सुन्दर चौतारी छ, त्यहाँ बसेर खाजा खाने कुरा भो । सबैको झोला खानेकुराले नै भरिएको थियो । खाजा झिक्ने बेलामा मेरो झोलाको झिक्छु भन्ने सबै, सबैलाई भारी हलुँगो बनाउने मन । चौतारीमा बसेर हामीले चिउरा र दालमोठ खायौँ, बिस्कुट, चाउचाउ पनि खायौँ । त्यसपछि पुन यात्रालाई अगाडि बढायौँ । अलिक पर पुगेपछि चिन्डो आकारको पोखरी भेटियो । त्यसपछि सुरु हुने लामो सिँढी देखियो । सिँढीमा बसेर सामूहिक फोटो खिच्यौँ ।

सिँढी पार गर्दै तेर्सो लागेर थोरै जंगल कटेपछि तीन थुम्की पुग्यौँ । अब उकालो छैन । अलिक छिटो हिँडौँ है भनेँ मैले । आज धोद्रेमै बास होलाजस्तो छ भनी कुमारीले । त्यहाँभन्दा अगाडि त जान गार्‍हो छ नि भनेँ । बाटैभरि किराँती पहिचान झल्काउने आकृतिहरू देखिन्छ । हामी धनुषवाणको आकृति भएको सुन्दर चौरमा पुग्यौँ । बसेर सामूहिक फोटो खिच्यौँ । केही छिन झोला बिसाउँदा काँधलाई राहत मिल्यो । अलिक पर ३ चुल्हो थियो । बिस्तारै हामी धोद्रेतिर लम्किन थाल्यौँ । ओरालो सिँढी पार गरेर अलिकति अगाडि बढेपछि ६/७ वटा घोडा भेटिए ।

झोला राखेर चाउचाउ बोकेर जीवन भाइ दौडिँदै घोडा भएतिर गयो । एउटा घोडा मात्र नजिक आयो । अरु भागे । त्यो एउटालाई चाउचाउ खुवायो । भारी बोकाएर लैजाऊ है भन्यो । मैले अर्काको घोडा यसरी लानु हुँदैन, छोडिदेऊ भनेँ । उषा नानाले पनि हुँदैन भन्नुभो । अनि जीवन भाइले घोडा छोडिदियो । हामी धोद्रे पुग्यौँ । अघिल्लो यात्रामा जाँदा न्यानो माया दिएर बास दिने गोठ बन्द थियो । साङपाङ्नी कोकु पनि सायद काठमाडौं जानुभयो होला । मैले माथिल्लो गोठकी दिदिलाई उहाँहरूका बारेमा सोध्दा 'गाउँ झरेको छ' भन्नुभो । निकै अगाडि नै झरेको जस्तो लाग्यो, ढोकामा झार उम्रिएको थियो ।

हामीले यात्रामा चाहिने सबै सामान बोकेकाले जहाँ बसे पनि सजिलो थियो । तर, पानी चैँ जरुरी थियो । अलिक पर एउटा खाली गोठ रै'छ । माथिल्लो गोठकी दिदीले 'तपाईंहरूसँग सबै सामान छ भने ऊ त्यो गोठमा बस्नू, त्यहाँ नजिकै पाइप छ । खुस्काउनु पानी चाहिँदा, नत्र जोडिदिइरहनू' भन्नुभो । हामी त्यही गोठमा गयौँ, चुल्हो गोठमै रै'छ, बनाउनु परेन । तर, दाउरा खोज्नुपर्‍यो । कसैले दाउरा खोज्यौँ । कसैले पानी ल्यायौँ । कसैले आगो फुक्यौँ । अनि आ–आफ्नो झोलामा भएको सामान झिक्यौँ ।

mundum (4)1672407260.jpg

भात पकाउने भाँडा उषा नानाले बोक्नुभा'थ्यो, तरकारी पकाउने मैले बोकेको थिएँ । त्यही भाँडाभित्र सुँगुरको ३ केजी मासु, एक बट्टा घिउ पनि बोकेकी थिएँ मैले । भारी छिटो घटोस् भनेर सुँगुरको मासु र साग पकाऊँ भनेँ मैले । सबैले हुन्छ भन्नुभो । मासु आधा घट्ने भो । साग घट्ने भो । काउली र घिउ नघट्ने भो । सुरुमा पानी तताएर सबैको थर्मसमा भरियो । त्यसपछि दाल पकाइयो, अनि भात पकाइयो । चिसोले गर्दा भात पाक्न निकै गार्‍हो भो । तातोपानी थप्दै छोपेर बल्लबल्ल पकाइयो तर भित्रसम्म पाकेकै थिएन । त्यसपछि साग र मासु पकाइयो । प्लास्टिकको थाल बोकेको थियो । त्यही थालमा पस्किएर भात खाइयो । हात धुन निकै गार्‍हो भो । पानी तताएर दाँत माझ्यौँ । सबै जना चुल्होवरिपरि सुत्ने कुरा भो । त्यसैले टेन्ट झिकिएन ।

जीवन र पेशल चुल्होको एक साइड थोरै भागमा सुते । बाँकी ६ जना अर्को साइडको ठूलो भागमा सुत्ने भइयो । भित्तामा न्यानो हुन्छ भन्ने लागेर म भित्तातिर गएँ, तर त्यहाँ एउटा ठूलो काठ रै'छ, सुत्न अप्ठ्यारो भो, काठलाई झिकिदिएँ । अनि स्लिपिङ ब्यागभित्र पसेर सुतेँ तर खुट्टा तन्काउन मिलेन, खुम्च्याएर सुतेँ, छेउमा कुमारी आएर सुती । त्यसपछि पार्वतीहुँदै सबै लाइनै सुतियो । दिनभरि हिँडेर थाकेको ज्यान भुसुक्क निदाइएछ ।

दोस्रो दिन ३ गते

म ब्युँझिँदा सुनसान थियो । यसो सम्झेँ, म यात्रामा छु । मोबाइल हेरेँ, ३ बजेको रै'छ । चुपचाप पल्टिरहेँ । त्यसपछि निन्द्रा लागेन । कुमारीलाई जाडो भएछ । लुगा सबै पार्वतीले तानेर लगिछ । कुमारीले उठेर आगो बाली । त्यसपछि सबै साथीहरू ब्युँझिएर गफ गर्न थाले । जीवन भाइले घँचेट्दै पेशललाई जुत्ता राखेको ठाउँमा पुर्‍याइदिएछ । उठेर भाइहरूले खुब हँसाए । अघिल्लो बेलुकाको उब्रेको भात थियो । घ्युमा भुटेर खायौँ । अनि पानी तताएर कफी घोलेर खायौँ । अनि फेरि सबै सामान उठाएर झोलामा लाउँदा त भुईंमा उज्यालो खसिसकेको थियो । लु अब हिँडौँ भनेर आ–आफ्नो झोला बोकियो । उषा नानाले यो गोठको एउटा फोटो खिचौँ न भन्नुभो, अनि सामूहिक फोटो खिचेर यात्राको आरम्भ गरियो ।

कुमारी र म पहिले पनि मैयुङसम्म पुगिसकेकाले मैयुङसम्मको बाटोबारे जानकार थियौँ । चौरको घाँसमा शीत टल्किरहेको सुन्दर दृश्य हेर्दै अनि उत्तरतिर देखिने चाँदीको हिमाल नियाल्दै हामी अगाडि बढिरह्यौँ । जलजले पुगेर बिसायौँ, खाजा खायौँ अनि फोटो खिच्यौँ । पुन: अगाडि बढ्यौँ । माघमा जाँदा बग्दाबग्दै जमेको पानी योपटक चैँ बगिरहेकै थियो । मैले फोटो खिचेँ, बगिरहेको पानीको । गुराँसको जंगलहुँदै हामी मैयुङको ठूलो फाँटमा पुग्यौँ । फाँटको सुरुमै भेटिने चौतारीमा फोटो खिच्यौँ । सुक्दै गरेको चौरका घाँसहरू पहेँलिएकाले पूरै आँखाले देखिउञ्जेल सबैतिर पहेँलो चौर देखिन्थ्यो ।

mundum (5)1672407294.jpg

मैयुङको सौन्दर्यमा सबै रमाइरहेको थिए । अलिक माथि पुगेपछि चौँरी गाई र घोडाहरू भेटिए । जीवन भाइ खुसी भयो । एउटा घोडालाई समातेर झोलाबाट नुन झिकेर खुवाउन थालेछ । सामूहिक फोटो खिच्न जीवन खोज्दा जीवन भाइ त पर घोडासँग पो । घोडा लिन दुई जना भाइहरू आएको रै'छ । ती भाइहरू घोडा चढेर यस्तरी गयो कि, दन्तेकथाहरूमा वर्णन हुने अद्भुत शक्तिवाला राजकुमारहरूजस्तो, हामी हेरेको हेर्‍यै । लु अलिक छिटो हिँडौँ भनेर म अगाडि लागेँ । साथीहरू पछाडि केमा अलमलिए कुन्नि, म पल्लोछेउ पुगिसकेँ, आउँदैनन् । झोला बिसाएर सुन्दर चौरमा पल्टिएँ, मलाई साह्रै आनन्द लाग्यो ।

एक जना दाइ घोडा चढेर छोडिएका साथीहरूतिर गएको देखेँ । अलिक पर साथीहरूसँग भेट भएछ ।लोकेसन सोध्दै गरेको सुनेँ । उहाँले सबै लोकेसन बताइदिएपछि साथीहरू छक्क । दाइको सुझावबमोजिम हाँस पोखरी नघुमी हामी खुरुखुरु अगाडि बढ्ने भयौँ । 'अगाडि भोगिराज दाजैहरूको टोलीलाई भेट्नुहुन्छ छिटो गएस् है' भनेर पनि भन्नुभो । भोगिराज, तारामणि दाजैहरूसँग गाइड पनि गएको थाहा भो । उहाँको नाम दुर्गा राई रहेछ । दाइ घोडा दाउँदै त्यहाँ पुग्नुभएको रहेछ । त्यहीँबाट हाम्रो टोलीसँगै फर्किनुभो । उहाँले आफ्नो गोठ देखाउनुभो अनि फोन नम्बर दिनुभो ।

मैले दाइलाई भने यो हाम्रो भारी गह्रौँ छ, हामीजस्तै यात्रीहरूले घोडालाई सामान बोकाएर लाने व्यवस्था गरिदिनुपर्‍यो, दाइले बिस्तारै हुन्छ भन्नुभो । हाम्रो गाइड थिएन । तिनै दाइले बताएको लोकेसनअनुसार हामी हिँड्न थाल्यौँ । अलिक माथि डाँडामा निस्किएर बिस्कुट, चाउचाउ, चिउरा खायौँ । बिहान खाना पकाएर खाँदा ढिलो हुने भएकाले हाम्रो खाजा मात्र खाएर हिँड्ने सल्लाह भएको थियो ।

मैयुङको फाँटलाई छोडेर हामी जंगलतिर पस्यौँ । जंगलबाट फुत्त निस्किँदा एउटा पोखरी भेटियो । पोखरीदेखि केही पर पुगेपछि मुन्दुम ट्रेल भेटिने कुरा लोकेसनमा थियो । हामी बाटो खोज्दै अगाडि बढ्यौँ । ट्रेल भेटियो, ढुङ्गाको सिँढी ओरालो झर्नुपर्ने रै'छ । ओरालो सकिएपछि तेर्सो सुरु भो । निकै तेर्सो हिँडेपछि हामी अर्कै बाटो आयौँ कि भन्ने शंका भो । शिलीचुङ पारि देखिन्छ । हामी अलमलियौँ कि भनेर दाइलाई फोन गरेर सोध्यौँ । दाइले त्यही बाटो हो भन्नुभएपछि फेरि अगाडि बढ्यौँ । जंगल पार गरेपछि एउटा चौतारी भेटियो, कुमारी र म अगाडिअगाडि हिँड्दै थियौँ । चौतारामा झोला बिसायौँ । अरु साथीहरू पनि आएर बिसाए । सिलिचुङ ठ्याक्कै हाम्रो अगाडि देखिन्छ ।

बाटो हेर्‍यो यू आकारमा घुमेको छ । सिलिचुङ पुग्न भनेर हिँडेका यात्रीहरू हिँड्न त पर्‍यो । फेरि उठेर झोला बोकेर हिँड्यौँ । घरी तेर्सो, घरी उकालोहुँदै हाम्रो यात्रा अगाडि बढिरह्यो । निकै पर पुगेपछि एउटा भिरको फेदमा पुगियो । भिरको बाटो साँघुरो थियो । साँघुरो ठाउँमा बार लगाएको थियो, गाईवस्तु नछिरून् भनेर । मान्छेका लागि एउटा काठ खोपेर भर्‍याङ बनाइएको थियो । भर्‍याङ पार गरेर केही पर पुगेपछि एउटा कुवा भेटियो । कुवामा एउटा गिलास पनि राखिएको थियो, हामी सबैको बोतल, थर्मसको पानी रित्तिइसकेको थियो । झोला राखेर म पानी भर्न थालेँ, कुमारीले पनि उसको झोलाको रित्तो बोतल झिकी । तर, पानीमा लेउ रहेछ । पानी छान्ने कपडा कोहीसँग छ भनेर साधेँ । जीवन भाइले एउटा रुमाल बोकेको रै'छ, दियो । रुमाल राखेर पानी छान्दै सबैको बोतलमा भरेँ । उषा नानाले मेरो फोटो खिचिदिनुभो । फेरि सबै जना झोला बोकेर अगाडि बढ्यौँ ।

mundum (6)1672407353.jpg

अलिक तल डाँडा देखियो । त्यहाँ २,३ वटा गोठ पनि थिए । केही छिनको ओरालो हिँडाइपछि हामी गोठनजिकैको चौतारामा पुग्यौँ । यात्रामा जहिल्यै म अगाडि हुन्थेँ । मलाई एक्लै हिँड्न नि मज्जा लाग्छ । आफ्नै मनोलोकमा हराएर हिँड्नुको मजा मलाई मात्र था होला । मेरो पछिपछि कुमारी थिई । झोला बिसायौँ कुमारी र मैले । केही पाइलापछाडिका साथीहरू पनि आइपुग्नुभो । मलाई भोक लाग्न थालेकाले चिउरा झिकेर खान थालेँ । अरु साथीहरू पनि चाउचाउ, बिस्कुट मन लागेका खानेकुरा झोलाबाट निकालेर खान थाले । तलबाट तीन जना बच्चाहरूसँग एक जना दिदी उकालो निस्किइरहनुभएको देखियो । केही छिनपछि उहाँहरू हाम्रै नजिक आएर चौतारीमा बिसाउनुभो ।

फेदीदेखि संखुवासभा हिँड्नुभएको रहेछ दिदी, उहाँले पनि हामीलाई लोकेसन बताइदिनुभो, साना भाइ बहिनीलाई हामीले चाउचाउ दियौँ । उहाँहरू आफ्नो बाटो लाग्नुभो । हामी पनि हाम्रो बाटो लाग्यौँ । ओरालो सिँढी सकिएपछि फेरि गोठ भेटियो । त्यो ठाउँलाई बलौटे भञ्ज्याङ भनिँदोरहेछ । खोटाङबाट भोजपुर जाँदै गरेका दुई जना बहिनीहरू भेटियो । भेडा चरणतिर गएकाले साना भर्खरै जन्मेका पाठाहरू चैँ गोठछेउछाउ घाम तापेर सुतिरहेका थिए ।

बलौटे भञ्ज्याङमा धारा पनि भेटिएकाले कुवाको पानी फालेर धाराको भरेँ । त्यसपछि यात्रा उकालो सुरु भो । निकै माथि पुगेपछि ट्रेल सकियो । अब हामीले पुरानो बाटो हिँड्नुपर्ने भो । भेडाहरू पाखैभरि चरिरहेको भेटियो । भुईं ऐँसेलु पाकिरहेको भेटियो । मन पर्नेहरूले टिप्दै खाँदै हिँड्यौँ । माथि थुम्कीमा पुगेर फेरि फेदमा झरियो । थाकेर भोकाएर हिँड्न गार्‍हो भैरहेको थियो सबैलाई । जहाँ राम्रो चौतारी भेट्यो, बिसाइहाल्ने, झोलाबाट खानेकुरा झिकेर खाइहाल्ने । हिँड्न चैँ छोडिएको थिएन ।

हामी खुकुरीको धारजस्तो पहाडको बाटो हिँडिरहेका थियौँ । पश्चिमतिर हेर्दा खोटाङको भूगोल, पूर्वतिर भोजपुरको भूगोल, सिकारु चित्रकारले कोर्दाकोर्दै क्यानभासमा बिगारेको चित्रजस्तो नमिलेको भूगोल । साथीहरूलाई अगाडि हिँड्दै गर्नुस् भनेर कुमारी र म पछाडि बस्यौँ । कुमारीले झोला सिलाई । साल्पाबाट छोटो बाटो फर्किएको एउटा यात्रीको मुन्दुम पदमार्गको लेख पढेकी थिएँ । त्यो बाटो भोजपुरको थियो । त्यसैले पाविहाङ कोप्पालाई फोन गरेँ, उहाँसँग विस्तृत जानकारी लिने उद्देश्यले । तर, कोप्पाले ट्रेल हिँडेका ट्रेकरहरू कता गाडी खोजी हिँड्छौ, गाडी भेट्ने निश्चित छैन भन्नुभो । अगाडिको बाटोको लोकेसन बताइदिनु भो । जाँदा जस्तो गार्‍हो हुँदैन फर्किन भनेर सान्त्वना पनि दिनु भो ।

mundum (7)1672407450.jpg

कोप्पाको कुराले अब यही बाटो नै फर्किनुपर्ने रै'छ भनेर मनलाई तयार बनाएर हिँडियो । घुम्ती पार गरेर ठ्याक्कै डाँडामा पुग्दा उषा नानाको आवाज सुनेँ, हामीलाई बोलाइरहेको । अनि म पनि कराएँ । छिटो आऊ है भन्नुभो नानाले । 'हुन्छ, हिँड्दै गर्नुस्' भनेँ । जंगलको बाटो पस्दै निस्कँदै गर्नुपर्ने घुम्ती, वारिपारिको दृश्य खासै नदेखिने भएकाले साथीहरूलाई यात्रा झुर लाग्न थालेछ । त्यैमाथि भोक थकाइ ।

हामी ४ बजे जुके पुग्यौँ । लोकेसनमा बताएअनुसार हामीले कुवा भेट्यौँ । त्यहाँभन्दा अगाडि पानी नभेटिने भएकाले त्यहीँ भात पकाएर खाऊँ भन्ने सल्लाह भो । बस्न को लागि गोठ हेर्न, झोला राखेर उषा नाना जीवन भाइ ममाथि डाँडा निस्कियौँ । त्यहाँ गतिलो गोठ थिएन, कुवा अलिक पर छोडी आएको गोठ थियो, त्यो राम्रो छ, त्यतै जानुपर्छ भनेँ नानालाई । लौरे भिर नजिकै देखियो । सिलिचुङ पनि नजिकै देखियो । भोलि त बेलैमा पुगिन्छ होला भनेँ मैले ।

पेशल भाइले फोन गर्‍यो र गोठ राम्रो छ नाना भन्यो । परकै गोठमा बस्नुपर्छ, यहाँ राम्रो छैन भनेँ । पालैपालो फोटो पनि खिच्यौँ । अनि एकएक अँगालो दाउरा बोकेर हामी तल झर्‍यौँ । खिमहाङ सर र पेशल भाइ परको गोठमा गएर झोला राखेर आउनुभएछ । कुवानजिकै भात पकाएको पुरानो चुल्हो थियो । हामीले पनि त्यहीँ भात पकाउन सुरु गर्‍यौँ । एउटा भाँडामा पानी तताएर थर्मसमा भर्‍यौँ ।

अर्कोमा दाल पकायौँ, दाल पाकेपछि बटुकोमा दाल खन्याएर तरकारी पकायौँ । अत्यधिक चिसोका कारण भात मज्जाले पाकिरहेको थिएन । अँध्यारोले साम्राज्य जमाउनुअघि नै हामीले भात खाइसक्नु थियो । छिटोछिटो गरेर भात तरकारी तयार गरियो । युज एन्ड थ्रो थाल बोकेका थियौँ, त्यसैमा भात पस्केर खाइयो । कुवानजिकै भएकाले जुठो भाँडा सबै सफा गरेर, झोलामा राखेर गोठतिर सुत्न गइयो । हामी बस्न तयार गरेको गोठमा, हामीभन्दा पछाडि आउने तीन जना भाइहरू पनि त्यै गोठमा बस्न आइपुग्नुभएछ, भाइहरू रतन्छाबाट आउनुभएको रहेछ । हामीभन्दा अगाडि गोठ आएर साथीहरूले आगो बाल्नुभएछ । अगेनाको वरिपरि म्याट्रेस ओछ्याएर बसियो । आफ्नो कपडा झिकेर ओछ्यान बनाएर सुत्यौँ ।

तेस्रो दिन ४ गते

बिहान ४ बजेतिर ब्युझिएँ, साथीहरू पनि ब्युँझिएर बोलिरहेका थिए । खिमहाङ सरले उठेर आगो बाल्नुभो, पानी तताउनुभो, कफी बनाएर सबैले खायौँ । म गोठबाट बाहिर निस्केँ । पूर्वबाट उज्यालोको किरण आइरहेको थियो । चिसो हावा पनि बहिरहेको थियो । अलिक पर डाँडामा गएँ, उत्तरतिरका हिमालहरू कचियाको धारजस्ता देखिन्थे । मोबाइलमा त्यो सुन्दर दृश्य कैद गर्न खोजेँ तर आँखामा जसरी स्क्रिनमा कैद भएन । पूर्वबाट आएको रातो ज्योति बढिरहेकै थियो । उषा नाना पनि निस्किनुभएछ । नानालाई मैले बोलाएर उत्तरतिर हेर्नू भनेँ । नानाले पनि मोबाइल झिकेर भिडियो खिच्नुभो । नाना र म गोठतिर फर्कियौँ । यात्रालाई निरन्तरता दिन झोलामा सबै सामान प्याक गरेर गोठबाट निस्कियौँ । सँगै बास बसेका भाइहरू अलिक पछि हिँड्ने भन्दै थिए । हामी अगाडि बढ्यौँ ।

mundum (8)1672407510.jpg

हिँड्दै जाँदा घरिघरि बाटो बिर्सियौँ किजस्तो लाग्थ्यो । उभिएर यताउता हेर्‍यो, कतै अन्त बाटो छैन । पहाडको धारबाट बाटो छ, अर्को पहाड नजिकै देखिन्छ तर एउटा पहाडलाई फनक्कै घुमेपछि मात्र देखिएको पहाड पुगिन्छ । धेरै घुम्ती पार गर्दै हामी लौरेभिरको फेदमा पुग्यौँ । परबाट हेर्दा अजंगको पत्थरको पहाड देखेको लौरेभिरलाई अब नजिकबाट नियाल्दै चढ्नुपर्ने थियो । बिस्तारै हामी लौरे चढ्न थाल्यौँ, निगालो, गुराँस, लेकाली सल्ला, चिमाल, पोथ्रे गुराँस, बुकी गुराँस, घाँस हामीले नाम नचिनेका विभिन्न बोटबिरुवा प्रशस्त भेटिन्थ्यो ।

टाढाबाट हेर्दा अजंगको कालो चट्टान देखिने लौरेभिर जति नजिक गयो, त्यति सुन्दर देखिन थाल्यो । ससाना बुट्यान, बुकी फूल, पोथ्रे गुराँसहरूले कालो चटानलाई हरियाली पारेको भेटियो । अप्ठ्यारो उकालोहरू छिचोल्दै हामी अघि बढिरह्यौँ । निकै माथि पुगेपछि लौरोहरू गाडेको ठाउँ भेटियो । त्यहाँ लौरो साट्नुपर्छ भनेर आमाबाट सुनेको थिएँ । साथीहरूलाई लौरो साट्नुपर्छ भनेर बाटैदेखि भनेकाले मालिङ्गोको राम्राराम्रा लट्ठी साट्यौँ हामीले । अक्करको भिरमा नागबेली बाटो, ठूलो झोला बिसाउँदैबिसाउँदै हामी हिँडिरह्यौँ । तल हेर्दा समथर गाउँ देखियो । त्यो गाउँ खोटाङको सुङ्देल हो भन्ने अनुमान लायौँ । अर्को पाटो हेर्दा भोजपुरका गाउँहरू देखिन्छन् तर त्यता चैँ अनुमान लाउन सकिएन । उकालोमा थाकेर भोकाएर सबैलाई हिँड्न गार्‍हो भैरहेको थियो । ठाउँठाउँमा लट्ठी साट्ने ठाउँहरू भेटिन्थ्यो ।

mundum (9)1672407555.jpg

भिरको बाटोमा भेटिएको चाउचाउ बिस्कुटका खोल सबै टिप्दै झोलामा बोकेँ । सबैभन्दा अगाडि म थिएँ । मलाई त्यति सुन्दर पहरामा त्यो फोहोर प्लास्टिक छरिएको नराम्रो लाग्यो । हाम्रो टोलीका साथीहरू कसैले त्यसरी बाटोमा प्लास्टिक फ्याँकेर हिँडिएन । सबै आफैँले बोकेर हिँड्यौँ र फोहोर फाल्ने खाल्डो भेटेपछि फाल्यौँ । उकालो सकेर केही बेर तेर्सो हिँडेपछि हामी डाँडामा पुग्यौँ । जहाँबाट उत्तरतिरको लामा हिमशृङ्खलाहरू देखिए । आकाश सफा भएकाले हिमालको सुन्दरता अझ खुलेको थियो । हिमालभन्दा अगाडि सिलिचुङ बेग्लै सुन्दरता बोकेर उभिएको थियो । भोकाएका थाकेका हामी झोला बिसाएर फोटो खिच्न ब्यस्त भयौँ, अनि त भोक, थकान सबै हरायो ।

ओहो ! प्रकृतिसँग यत्रो शक्ति रै'छ– भोक थकान सबै मेटिदिने । म मनमनै प्रकृतिको यो शक्तिदेखि अचम्मित भइरहेको थिएँ । हामीले जुकेमा छोडेका भाइहरू पनि आइपुगिसकेका थिए । अलिक पर गोठहरू देखिए । त्यस ठाउँलाई रावाधाप भनिदोरहेछ, एकजना भाइले सुनायो । त्यहाँ पानी छ भन्नुभा'थ्यो लोकेसन बताइदिने दुर्गा दाइले र पाविहाङ कोप्पाले पनि । पारि हाम्रो बाटो लमतन्न ओरालो, उकालो, तेर्सो देखिन्थ्यो । हामीभन्दा केही अगाडि हिँडे भाइहरू, हाम्रो टोलीलाई पनि छिटो जाऊँ भनेर हिँड्यौँ । चिमालको पोथ्रा, लेकाली सल्ला बुढो भएर सुकेर ठङ्ग्रङ्ग उभिएको तर सुकेका ठुटाहरूको सौन्दर्य मोहक देखिइरहेको थियो । केही बेर उभिएर हेरेँ । एउटा फोटो खिचेँ । धेरै चैँ आँखाभरि कैद गरेर हिँडे । साथीहरू पछिपछि आइरहेका थिए । अलिक पर पुगेपछि बाटो ओरालो लाग्यो । अगाडि जाने भाइहरूले तल पानी भरेजस्तो देखेँ । 'त्यहाँ पानी छ हो भाइ' भनेर सोधेँ ? छ दिदी भने भाइहरूले । हामी त्यतै झर्‍यौँ ।

भाइहरूलाई हामी अलमलिन सक्छौँ, बाटोमा संकेत छोडेर जानू है भन्यौँ । भाइहरू पानी भरेर हिँडे । ढुङ्गाको चेपबाट निस्किएको पानीको सानो धारा नजिकै पुराना चुल्हाहरू थिए । हामीले दाउरा खोजेर चाउचाउ र जाउलो पकायौँ, खायौँ । साथीहरूले अब त मज्जाले हिँडिन्छ भन्दै ठट्टा गरे । अलिक तल तीनवटा याक र उसको एउटा बच्चा चरिरहेका थिए । हामी नजिकै पुग्यौँ ।

mundum (10)1672407589.jpg

जीवन भाइ याकलाई नुन दिन्छु भन्दै नजिक गयो । याक परपर भाग्यो । ५ रुपैयाँको नोटमा मात्र याक देखेका हामी प्रत्यक्ष याक देख्न पाउँदा निकै खुसी भयौँ । फोटो खिच्यौँ र हिँड्यौँ । रावा खोला तल ठूलो बगेको देखेको, शिरमा त सिमसार पो रै'छ । रावा धाप मलाई सुन्दर लाग्यो । कुनै दिन धित मरुञ्जेल आएर रावाधापमा बस्नेछु भन्ने मनमनै योजना बनाउँदै म अघि हिँडे । अलिक पर पुगेपछि एउटा माने भेटियो । त्यसपछि ओरालो बाटो सुरु भो ।

अलिक तल झरेपछि अगाडि जाने भाइहरूले बाटोको संकेत छोडेको भेटियो । हामी त्यसैलाई पछ्याउँदै हिड्यौँ । अगाडि सिलिचुङलाई ठिङ्ग उभिएको हेर्दै हामी हिँडिरह्यौँ । निकै तल झरेपछि दुइटा बाटो आए । कता जाने भन्ने अलमलमा परियो । नजिकै पोखरी थियो, पोखरीको पानी सुक्दै गरेको खाली ठाउँमा भाइहरूले बाटोको संकेत लेखिदिनुभएको रै'छ । हामी खुसी हुँदै अगाडि बढ्यौँ । गुराँसको घना जंगलभित्र पसेर निस्कनै लाग्दा ट्रेल भेटियो, कुमारी र म अगाडि थियौँ, हामीले ट्रेल भेटियो भन्दै करायौँ ।

एक जना बुढी मान्छे उकालो निस्किँदै गरेको भेट्यौँ । उहाँले हामीलाई याक देख्यौ भनेर सोध्नुभो । हामीले माथि चर्दै गरेको कुरा बतायौँ । जीवन भाइले फोटो पनि देखाइदिएछ याकको तर त्यो याक उहाँको होइनरहेछ। हामी निकास भन्ने ठाउँमा झर्‍यौँ । त्यहाँ पनि एउटा माने थियो नजिकै । ३ चुल्होभन्दा अलिक पर चौतारीहरू थिए । मानेको पछाडि सोलिमा आकारको पोखरी थियो । चौतारीमा केही छिन बिसायौँ, साथीहरूले थर्मसबाट पानी झिकेर कफी बनाएर खान पनि भ्याए । अब बाटो केही तेर्सो थियो, बाटोमा चौँरी, भेडाहरू चरिरहेका भेटिन्थे ।

खुल्ला ठूलो बाटो वरिपरि गुराँसका ठूलाठूला रुख । उषा नाना र म ३ जुरेको भन्दा यहाँ गुराँसको ठूलो जंगल छ रै'छ नि भन्दै हिँड्यौँ । यहाँ धेरै प्रजातिका गुराँस छन् । ३ जुरे पुग्न सजिलो छ र त्यसको प्रचार धेरै भो तर ट्रेल आउन सजिलो छैन । त्यसैले यो ओझेलमा परेको होला भन्नुभो नानाले । तर, म गुराँस फुल्ने मौसममा जसरी पनि एकपटक आउँछु भनेँ । तेर्सो सकिएपछि उकालो सुरु भो । उकालोमा त पानी पनि सकियो । निकै माथि पुगेपछि भुईंमा 'पानी खानु' लेखिएको थियो । वरिपरि धारा कुवा छ कि भनेर खोजियो तर भेटिएन । बाटो तेर्सो सुरु भो । एक ठाउँ सानो धारा भेटियो, बोतलमा भरेर खाइयो । अलिक पर पुगेसी त ठुलो पानी बग्दै गरेका खोल्साहरू भेटियो । घाम बिस्तारै ओरालो लाग्दै थियो । हाम्रो बाटो तेर्सिइरहेको थियो ।

mundum (11)1672407615.jpg

सल्ला र गुराँसको जंगलबाट तलतल चियाउँदा राम्रो गाउँ देखिन्थ्यो तर त्यो गाउँको नाम हामी कसैलाई थाहा थिएन । साल्पा सिलिछो गाउँपालिकाभित्रैको गाउँ होला भन्ने अनुमान थियो मेरो । हामी सबैको साल्पा पहिलो यात्रा भएकाले बाटोका बारेमा केही थाहा थिएन । त्यसैले छिटोछिटो हिँडिरहेका थियौँ हामी । उषा नानाको घुँडा दुख्यो भनेर कुमारीले ब्यान्डेज बाँधिदियो । तेर्सो भेटेपछि साथीहरू निकै लम्किन थाले, हामी कुलुपुङ्खो पुग्यौँ । त्यहाँ दुई/तीनवटा सानासाना घर थिए, एउटा अग्लो माने थियो । काठको घर निर्माण गर्दै गरेका दाइहरूलाई सोध्यौँ, पोखरी पुग्न कति समय लाग्छ भनेर । उहाँहरूले नजिकै हो यै डाँडा पल्लोपट्टि भन्नुभो । बस्ने ठाउँ छ भनेर सोध्यौँ । उहाँहरूले छ भन्नुभयो । त्यहाँ बस्ने मान्छेहरू कोही भोजपुर, कोही सोलुखुम्बुका हुनुहुँदोरहेछ । मैले शेर्पाहरू होलान् भनेर सोचिरहेकी थिएँ तर उहाँहरू त कुलुङ पो हुनुहुँदोरहेछ । उहाँहरूका अनुसार त्यो माने पनि भोजपुरतिरकै कुलुङले बनाउनुभएको रे । 'कुलुङहरूले बौद्ध धर्म मान्छन् र ?,' मैले सोधेँ ? एक जना बुढा बाजेले पैसा धेरै हुनेहरूले बनाउँथे भन्नुभो । हामी साल्पातिरै बास बस्न भनेर हिँड्यौँ ।

भोगिराज तारामणि दाजैहरू पोखरी घुमेर कुलुपुङ्खो बास बस्न आउँदै हुनुहुन्थ्यो । दाजैहरूको टोलीसँग भोलिसँगै सिलिचुङ चढ्ने सल्लाह भयो । पोखरीभन्दा अलिक माथि स–साना गोठहरू थिए । त्यहाँ भदौको पूर्णिमा, हरिबोधनी एकादशीमा बजार लाग्दोरहेछ । हामीभन्दा अगाडि पुगेका भाइहरूले बास बस्ने तयारी गरिसकेछन् । हामी पनि पुगेर टिनले छाएको एउटा गोठमा झोलाहरू बिसायौँ, अर्को गोठमा पुराना चुल्हाहरू थिए । त्यहीँ खाना पकाउने तयारीमा लाग्यौँ हामी । वरिपरि पुराना छाप्राहरू थिए, त्यहाँ सुकेका दाउराहरू थिए, त्यही दाउरा जम्मा गर्‍यौँ र खाना पकायौँ ।

खाना पकाउन पोखरीमा गएर पानी ल्याउनुपर्ने थियो । सबैको थर्मस बटुलेर जीवन, पेशल, टेक सर, अर्को टोलीको भाइ र म पोखरी पुग्यौँ । साँझ परेकाले पोखरीलाई मज्जाले नियाल्न पाइएन, तर मैले धेरै वर्षदेखि देख्न चाहेको पोखरीमा पुगेकाले म खुसी थिएँ । पानी भर्न पोखरीमा बोतल डुबाइयो । ओहो ! कति चिसो पानी, हातै कटक्क भो । चामल पनि पखालेर ल्याऊँ भनेर भाडामा चामल बोकेर लगेका थियौँ । अरुले बोतल बोक्ने भए, पेशल भाइ र मैले चामलको भाँडामा भरी पानी लाएर दुईपट्टि समाउने थिए । एक–एक छेउ समातेर बोक्यौँ । अलिक माथि निस्किएपछि छेउको समाउनेले लोड धान्न नसकेर चुँडियो । मेरो हातमा समाउने मात्र रह्यो, आधा चामल पोखियो, पानी सबै पोखियो । फर्केर पोखरी झर्नु भनेको भाइले 'होस् नाना, यति नै लैजाऊँ' भनेर बोकेर हिँड्यो । माथि बस्नेहरूले आगो बालिसकेका थिए । चामल पोखियो है साथी हो भनेँ मैले, फेरि चामल थपेँ, अब नपखालौँ भनेर त्यत्तिकै अगेनामा बसाइदिएँ । कोही दाल तरकारी पकाउने, कोही पानी भर्न फेरि जानुपर्ने भो ।

mundum (12)1672407651.jpg

फेरि पनि उही टोलीमा कुमारी थपिएर पानी भर्न हिँडेका, अलिक पर पुगेपछि पेशल भाइले 'तपाईंहरू न जानू, हामी मात्र जान्छौँ' भनेर सबै बोतल लिएर गयो । कुमारी र म फर्केर आएर गोठभित्र टेन्ट मिलायौँ । बल्लतल्ल खाना तयार भो । खाना पस्किएर थालथालमा भाग लगाउँदा लगाउँदै खाना त चिसो भैगो । उषा नानाले घ्यु हाल्दिनुभो खानामा तर घ्यु नै बिलाएन । नानालाई घ्यु बिलाएन, म त खादिनँ भनेँ । जीवन भाइले म खाइदिन्छु नाना भन्यो । भाइको भागमा राखिदिएँ घ्युको डल्ला । चामलको भित्री भाग पनि मजाले पाकेको थिएन । खाँदाखाँदै थालको भात झन्‌झन् चिसो हुँदै गयो । जसोतसो बाँच्नलाई खाइयो । तापक्रम माइनसमै झरिसकेजस्तो लाग्थ्यो । पानी नभएकाले दाँत पनि ब्रस गरिएन । अत्यधिक चिसो भएकाले हुँडीमाथि ज्याकेट थपियो । सबैले लुगा थपेर एउटा टेन्टमा चार जना केटा, अर्कोमा चार जना केटीहरू सुतियो ।

चौथो दिन ५ गते

तर २ बजेतिर ब्युँझिएपछि निदाउनै सकिनँ, म भित्तामा सुतेको थिएँ । टेन्ट यसो छोएको त पूरै पानीको थोपाथोपा जमेर बसेको रै'छ । धेरै कपडा लगाएकाले उकुसमुकुस भइरहेको थियो, यताउता मजाले चल्न पनि मिल्दैन । त्यत्तिकै पल्टिरहेँ । हावा जोडले चलिरहेको थियो । हामी सुतेको छाप्रोको टिन बजिरहेको थियो । साइडमा हावा छेक्न राखेको चित्रा पनि हावाले झारिदियो । म सबै आवाज सुन्दै सुतिरहेँ, जंगली मुसा या कुनै सानो जनावर दौडिँदै आएर मेरो खुट्टामा ठोक्कियो अनि फर्केर गयो । म मात्र ब्युँझेको होला भनेको त धेरै जना ब्युँझिसकेका रहेछन् । त्यसपछि सबै गफ गर्न थाल्यौँ ।

हावा चलिरहेकै थियो । यसरी हावा चल्यो भने त कसरी सिलिचुङ चढ्नु भन्न थाले साथीहरू । मैले बिहानसम्ममा रोकिन्छ होला भनेँ । ४ बजेपछि उषा नाना र म उठेर दाउरा खोजेर आगो बाल्यौँ । टेक सर, जीवन, पेशलले गएर पानी ल्याए, अनि जाउलो पकाइयो । माथिल्लो गोठका भाइहरू पनि उठेर आगो बाल्न थालेछ । भाइहरूले बेलुकाको भात भुट्यो । हामीले घ्यु दियौँ । पूर्वबाट अलिअलि उज्यालोको किरण सर्दै आउन थाल्यो । नाना र म पर डाँडामा गएर, सूर्योदय हुनुअगाडिको लालिमा हेर्‍यौँ । हावाले ज्यान कठ्याङ्ग्रियो अनि फर्कियौँ । साथीहरू उठ्दै आगोको वरिपरि आएर बसिरहेका थिए, जाउलो पनि पाकेछ, सबैले जाउलो खायौँ । बटुको धुन पानी थिएन । त्यत्तिकै झोलामा राख्यौँ, टेन्ट उठाएर सबै झोलामा राख्यौँ ।

mundum (13)1672407680.jpg

अघिल्लो बेलुका आउनुभाको शेर्पा दाइ बिहानै आइपुग्नुभो । तपाईंहरूको झोला पोखरी पर राख्नुस्, मेरो श्रीमती र छोरीले हिजोदेखि त्यहाँ होटल राखेको छ भन्नूभो । हामीलाई यति भएसी गज्जब भो । झोला कहाँ राख्ने भन्ने पिर थियो, टर्‍यो । गोठका चित्रालाई पहिलेकै अवस्थामा राखिदिएर हामी झोला बोकेर निस्कियौँ । मौसम राम्रो खुलेको थियो । हावा चल्न रोकिइसकेको थियो । अब सिलिचुङको टुप्पोमा कति बेला पुग्ने भन्ने उत्साह थियो । बिहानको उज्यालोमा हेर्दा पोखरीवरिपरि निकै फोहोर देखियो । पोखरीवरिपरि स–साना मन्दिरहरू निकै बनेका रहेछन् । मन्दिरभित्र केके रै'छ भनेर सबै मन्दिरभित्र छिरेँ म । कतै गणेश, कतै शिवका मूर्ति, फोटो राखेर अगरबत्ती, धुप अक्षता धेरै चढाइएको देखेँ । मेरो पछिपछि कुमारी थिई, उसलाई भनेँ, 'यसलाई सांस्कृतिक अतिक्रमण भनिन्छ ।' उसले कति साह्रो फोहोर गरेछ भन्यो ।

मन्दिर भएपछि फोहोर नहुने कल्पना गर्नु हुँदैन भनेँ । पोखरीको भित्तातिर स–साना त्रिशूलका थुप्रा थिए । हाम्रो टोली पोखरी घुम्दै, शेर्पा दाइले बताएको लोकेसनमै पुग्यौँ । भोगिराज दाजैहरूको टोलीहरू पनि आउने क्रममा हुनुहुन्थ्यो । तीन जना भाइहरू पनि पोखरीमा पूजा गरेर आइपुगे । हामी सबैले झोलाबाट चकलेट, मकै, भटमास, बिस्कुट, तातोपानी झिकेर आ–आफ्नो गोजीमा बोक्यौँ । मैले चैँ सानो झोला बोकेँ । थर्मस, बिस्कुट, टोपी, चकलेट, ब्यान्डेज राखेँ । माथि ठूलो चट्टानको पहाड उभिइरहेको छ, कसरी चढ्ने होला । सबैले बाटो डरलाग्दो छ भनेको सुनेको, एक खालको उत्सुकता थियो । हिँडौँ हौ, हिँडेपछि पछ्याउँछ्न् भन्दै खिमहाङ सर हिँड्नुभो । पार्वती, कुमारी र म पनि हिँड्यौँ । बिस्तारै सबै जनाले पछ्याउनुभो । जति पहाड चढ्यो, उति रमाइलो लाग्दै गयो मलाई । हिँड्न नसक्ने साथीहरू पछि परिरहेका थिए, ३ जना भाइको टोली हामीलाई छोडेर अगाडि लाग्नुभो ।

भोगिराज दाजैको टोली निकै पछि थियो । सिधा ठाडो उकालो बाटो, उभिएर हेर्न पनि गार्‍हो थियो । तल साथीहरू आउँदै गरेको हेर्दै हामी हिँडिरह्यौँ । ठूलाठूला ढुङ्गाहरूको चेपबाट हिँड्नुपर्ने, घरी ढुङ्गालाई पार गरेर हिँड्नुपर्ने, ठूला ढुंगाको पहाडमा सानासाना ढुङ्गाका उपपहाडहरू थुप्रै रहेछ, ती पहाडहरूलाई फनफनी घुम्दै हामी चढिरह्यौँ । हाम्रै टाउकोमाथिबाट बादल उडिरहेको दृश्य अति सुन्दर देखिन्थ्यो । बग्दाबग्दै जमेको पानी ढुङ्गामा झुन्डिरहेको बेला घामको किरण पर्दाको दृश्य झन् सुन्दर देखिइरहेको थियो । म मोबाईलमा भिडियो कैद गर्दै हिँडिरहेको थिएँ । एक ठाउँ साह्रै अप्ठ्यारो घुम्तीमा पुगियो । त्यत्ति नै बेला मोबाइलको स्टोरेज भरिएको नोटिफिकेसन आयो । त्यहीँ बसेर पुराना भिडियोहरू सब डिलेट गरेँ । उठेर अगाडि बढेँ, तल हेर्दा ठूलो खोँच देखिन्छ, लडिझरियो भने कहाँ पुगिन्छ, थाहा छैन । उद्धार गर्न पनि एकदम अप्ठ्यारो छ ।

mundum (14)1672407733.jpg

बाटो ढुङ्गाको चेपमा छ, छेउछेउमा सानासाना किला गाडेर घोचा तेर्स्याइएको छ । तर, त्यो बार मान्छेहरूको डर कम गर्न मात्र हो । बलियो त छँदै थिएन । तर, मलाई यो अप्ठ्यारो बाटो हिँड्न साह्रै रमाइलो लागिरहेको थियो । उकालो भएकाले सास चैँ बढिरहेको थियो । तर, जतिजति पहाड चढ्यो, उति रमाइलो दृश्य देखिइरहेको थियो । पहाडभरि पोथ्रे गुराँस झपक्कै थिए । कुमारी र म अगाडिअगाडि हिँडिरहेका थियौँ । अग्लाअग्ला ढुङ्गामा चढेर तल आउँदै गरेका साथीहरूलाई बोलाउँथ्यौँ । हामीभन्दा झण्डै आधा घन्टा अगाडि तीन जना भाइहरू पुगे, सिलिचुङको चुचुरोमा । कुमारी र म पनि लम्किइरह्यौँ । चुचुरोको नजिकनजिक पुग्दा राम्रो बाटो भेटियो । त्यो बाटो उता सोलुखुम्बुबाट आउने रहेछ । कुमारी र म पुग्यौँ ४१५६ मिटरको चुचुरोमा । आहा !

क्यानभासमा चित्रकारले मिलाइ मिलाइ रङ भरेको चित्रजस्तो, उत्तरतिरको दृश्य, म सपनाको अन्तिम गन्तव्यमा आइपुगेँ । अगाडि पुगेका भाइहरू फर्किन लागेका रहेछन्ँ । तीन जनाको फोटो खिचिमागेँ मैले । फोटो खिचिदिए । 'बिस्तारै झर्नुस् है दिदीहरू' भन्दै भाइहरू फर्किए । मैले मोबाइल झिकेर उत्तरतिर देखिने सुन्दर हिमशृङ्खलाहरूलाई कैद गरेँ । पहाड चढ्दाका सबै दु:ख चुचुरोबाट देखिने दृश्यले बिर्साइदियो । सोलुखुम्बु, संखुवासभातिरका धेरै भूभाग देखिए । हावा निकै चलिरहेकाले एउटा ढुङ्गामा छेलिएर बस्यौँ कुमारी र म । तल आउँदै गरेका साथीहरूलाई छिटो आउनू भन्दै बोलायौँ । तल साल्पा पोखरी सुन्दर देखिइरहेको थियो । अझ परपर मैयुङ टेम्केहरू पनि देखिइरहेका थिए । हाम्रा साथीहरू आइपुग्नुभो, चुचुरोमा आइपुगेपछि सबै उत्साहित देखिनुभो । सबै स्क्रिनमा दृश्य कैद गर्न व्यस्त हुनुभो ।

भोगिराज दाजैको टोली पनि आइपुग्यो । तर, भोगिराज दाजै र तारामणि दाजै आउनुभएनछ । पहाडको फेदसम्म आउनुहुँदैथ्यो, फर्किनुभो क्यारे भन्नुभो उहाँहरूका साथीहरूले । सामूहिक फोटो खिचियो । एकल फोटो खिचियो । उत्तरतिर देखिने सुन्दर हिमशृङ्खलालाई स्क्रिनमा भन्दा बढी आँखामा कैद गरियो । सिलिचुङमाथि भएको अतिक्रमण सबैले महसुस गरियो । किरायाको उपाध्यक्ष र उपमहासचिव पनि हुनुहुँदोरहेछ भोगिराज दाजैहरूको टोलीमा । उहाँ हरूले पनि यो विषयमा किरायामा छलफल गर्ने कुरा गर्नुभो । हाम्रो टोली झण्डै ४५ मिनेट बस्यो सिलिचुङको चुचुरोमा ।

हाम्रो टोली फर्कौं भनेर ओरालो झर्न थाल्यो । तर, मलाई अझै बस्न मन थियो चुचुरोमा, उषा नानाले जाऊँ भनेपछि म पनि झरेँ । टेक सर एकदमै डराइरहनुभएको थियो ओरालोमा । तराईमा हुर्केका मान्छेहरूलाई पहाड चढ्न निकै गार्‍हो पर्छ । त्यसमाथि सिलिचुङको पहाड चढ्नु चानचुने कुरा होइन । त्यसैले टेक सरलाई निकै गार्‍हो भैरहेको थियो । हामी त प्राय: पहाडमै हुर्किएका मान्छेहरू थियौँ ।

mundum (15)1672407756.jpg

चढ्नजति गार्‍हो भएन झर्न । हिँड्दै जाँदा हिँडाइको गति नमिल्दा साथीहरू बिस्तारै छोडिइजाने । कुमारी र म फेरि पनि अगाडि भयौँ । साथीहरूलाई पर्खिंदै बसेर झोलाको बिस्कुट र पानी झिकेर खाएँ । ओरालो बाटो, एकदमै जोगिएर हिँड्नुपर्ने, तल हेर्दा ठूलोठूलो खोँच देखिन्थ्यो । भुईंमा नीलो रङको फूल छपक्क फुलेको थियो । कुमारी र मैले पालैपालो फोटो खिच्यौँ, भिडियो खिच्यौँ । हाम्रा साथीहरू पनि आइपुग्नुभो । हामीले छोडिआएको अर्को ग्रुप पनि आइपुग्यो । तर सबै होइन, हिँड्न सक्ने तीन जना । कुमारी र म फेरि अगाडि लाग्यौँ, अघिल्लो टोलीको एक जना हामीभन्दा अझ अगाडि हिँड्नुभो । उहाँ चैँ गाइड हुनुहुँदो रै'छ ।

दिपेश सर, कुमारी, म गफिँदै ओरालो झर्‍यौँ । तल झोला राखेको ठाउँमा पुग्दा भोगिराज दाजै र तारामणि दाजै घाम ताप्दै गफिँदै बस्नुभाको रै'छ । हामीलाई लौ बधाई भन्नुभो । तपाईंहरू किन माथि नजानुभाको भनेर मैले सोधेँ । दिपेश सरले भोगिराज दाजैलाई उचाइदेखि डर लाग्ने समस्या र तारामणि दाजैलाई लेक लाग्ने समस्या रहेको भन्नुभो । तर, तपाईंहरू माथि जान चैँ जरुरी थियो, सोलुखुम्बुबाट आउने बाटो निकै सजिलो छ भनेर मैले भनेपछि भोगिराज दाजैले अब म सोलुखुम्बुबाट चढ्छु भन्नुभो । सिलिचुङ साल्पामाथि भैरहेको अतिक्रमण सबैले देख्यौँ, महसुस गर्‍यौँ । दाजैहरूले छलफलको विषय हो, अब केही गर्नुपर्छ भन्नुभो । छोडिएका साथीहरू पनि आइपुग्नुभो । माथिल्लो डिलमा निस्किएर फोटो खिच्न थाल्यौँ । भोगिराज दाजैलाई गाइडले सुनपाती ल्याएर दिनुभो । मैले नाम मात्र सुनेकी थिएँ सुनपातीको । तल झरेपछि थाहा भो, सुनपाती पाउने क्षेत्र त सिलिचुङ रै'छ ।

म पनि निस्किएर साथीहरूसँग फोटो खिचेँ । झोला मिलाएर हामी सबै हिँड्न तयार भयौँ । अकबरे खुर्सानी झण्डै १ केजी बोकिएको थियो । अब त्यत्रो खुर्सानी हामीलाई चाहिँदैन भनेर होटलको दिदीलाई दियौँ । दिदीले हामीलाई छुर्पी दिनुभो । हामीले पर्दैन भन्यौँ, दिदीलाई त्यसै राख्न अप्ठ्यारो लागेछ । मैले छुर्पी ज्याकेटको गोजीमा राखेँ । तारामणि दाजैले एउटा सामूहिक फोटो खिचौँ भन्नुभो । हामी सबै सिलिचुङलाई पृष्ठभूमि बनाएर उभियौँ । गाइडले तस्वीर कैद गर्दिनुभो । दाजैहरूको टोलीको दुई जना आइपुग्न बाँकी नै थियो । उहाँहरूको आधा टोली सोलुखुम्बुको बाटो भएर काठमाडौं फर्किनेवाला हुनुहुन्थ्यो । आधा चखेवामा छोडेका बाइक लिएर फर्किनेवाला हुनुहुन्थ्यो । हाम्रो टोली चैँ सुङ्देलको छोटो बाटो जाने योजनामा थियो । हामीलाई दाजैहरूले शुभयात्रा भन्नुभो । हामी बाटो लाग्यौँ । पोखरी झरेर एउटा भिडियो खिचेँ, पोखरीभित्र धेरै स–साना त्रिशूल गाडिएको थियो । साथीहरू खुरुखुरु बाटो लागिसकेका थिए ।

mundum (16)1672407781.jpg

कुमारी र म भेटिहाल्छौँ भनेर एकछिन पोखरीतिरै फोटो/भिडियो खिच्दै बस्यौँ, साल्पा पोखरी, सिलिचुङको । कुलुपुङ्खो पुगेपछि खाजा खाने भैयो । उषा नानाले अब चिउरालाई चटपटे बनाएर खाऊँ भन्नुभो । एउटा भाँडा मागेर ल्याउनुभो पसलबाट । क–कस्को झोलामा के–के छ, झिक है भन्नुभो । प्याज, कागती, टमाटर सबै काटेर चिउरा, दालमोठ, तेल घोलेर आ–आफ्नो चम्चाले एउटै भाँडोमा खाइयो । ३/४ जना विदेशी नागरिक पनि थिए त्यहाँ । फ्रान्सेली नागरिक उनीहरू मकालु बेस क्याम्प पुगेर आएका र अब कालापत्थर जान हिँडेका रहेछन् । उनीहरू पनि घाममा बसेर पकाएको चाउचाउ खाइरहेका थिए ।

विदेशीहरूको एउटा राम्रो बानी हो– मुसुक्क मुस्कुराइदिने । हामीलाई कहाँ गएर आको भनेर साधे । हामीले सिलिचुङ चढेर आएको भन्यौँ । तिनीहरूलाई थाहा रैनछ सिलिचुङका बारेमा । नजिकै भित्तामा जी फाउन्डेसनले राखिदिएको सिलिचुङ क्षेत्रको जानकारीसहितको बोर्ड थियो । त्यै बोर्ड देखायौँ हामीले ।

अबको हाम्रो बाटो थोरै तेर्सो, धेरै ओरालो थियो । तेर्सो त मज्जाले नै पार गरियो तर ओरालोमा मेरा खुट्टा दुख्न थाले । उकालोमा अगाडिअगाडि हिँड्ने म ओरालोमा पछि पर्न थालेँ । निकासमा बास बस्नलाई गोठ खोज्दै गर्ने भनेर खिमहाङ, पेशल, जीवन भाइ गए । बिस्तारै पछिपछि म पछ्याइरहे । धेरै दिनदेखिको लगातार हिँडाइले सबै थाकेकै थियौँ । निकासमा अघि जाने टोलीले ८ जना अट्ने गोठ खोजेर आगो बाल्न थालेछ । भाँडाहरू त हामीले नै बोकेका थियौँ ।

बाटोबाट हामीले बोलायौँ । तल गोठबाट जीवन भाइले यता है भन्यो । साँझ परिसकेको थियो । हामी गोठ झर्‍यौँ । नजिकै खोल्सा थियो । भाँडामा चामल पखाल्दै पानी ल्याउन बोलतहरू बोकेर गयौँ । पानी एकदम चिसो थियो । भात पकायौँ खायौँ । फेरि भाँडा धुन गयौँ । पारि खाँदबारी बजारमा झिलीमिली बत्ती बलेको देखियो । कति दिन भो बत्ती देख्न नपाएको, टाढै भए पनि आज देख्न पाइयो भन्दै सबै हाँसे । मैले 'आज चैँ पानी छ, ब्रस गरौँ है सबैले' भनेँ । सबैले ब्रस गर्‍यौँ । ओरालोमा धेरै खुट्टा दुखेकाले तोरीको तेल लाएर मालिस गर्दै आगोमा सेकाएँ । अगेनाको वरिपरि म्याट्रेस ओछ्याएर सुत्यौँ । अत्यधिक चिसोमा मोबाइलको चार्ज छिटो सकिँदोरहेछ । त्यसैले मैले मोबाइललाई पनि मसँगै स्लिपिङ ब्यागभित्रै राखेँ ।

पाँचौँ दिन ६ गते

बिहान ३ बजे ब्युँझिएछु । साथीहरू पनि ब्युँझिएर गफ गर्न थालिसकेका थिए । स्लिपिङ ब्यागबाट निस्किएर बाहिर गएँ । सुनसान जंगलको बीचमा केही गोठहरू छन्, जुनको उज्यालोमा याकहरू चौरमा सुतिरहेका देखिन्छन् । पारि सिलिचुङ चुपचाप उभिरहेको देखिन्छ । मलाई रमाइलो लाग्यो बाहिरको दृश्य तर बाहिरको सिरेटोमा धेरै बस्नु ठीक थिएन, फेरि गोठभित्रै छिरे । साथीहरूले आगो बालिसक्नुभएछ । अघिल्लो बेलुका उब्रेको भातलाई खाजा बनायौँ । अर्को भाँडामा पानी तताएर कफी बनाएर खायौँ । यति गरिसक्दा पूर्वबाट उज्यालोको किरण हामीसम्म आइसकेको थियो । झोलामा सबै सामान राखेर गोठ छोडेर हामी बाटोमा निस्कियौँ ।

mundum (17)1672407807.jpg

निकास लेखिएको बोर्डनजिकै ३ चुल्हो छ, सोलिमा आकारको पोखरी छ, माने, चौतारा छ । चौतारामा झोला राखेर केही छिन् साकेला गीत बजाएर साकेला नाँच्यौँ । फोटो खिच्यौँ, भिडियो खिच्यौँ । अनि ओरालो दिप्सुङ, सुङ्देलतिरको बाटो पछ्याउन थाल्यौँ । जंगलभित्रको बाटो ओरालो, त्यहीमाथि भिर, कतैकतै निकै अप्ठ्यारो तर धेरै चैँ सहज, पूरै ढुङ्गाको सिँढी बनाइदिएकाले । ओरालो लागेपछि बिस्तारै खुट्टा दुख्न थाल्यो । एउटा लट्ठी टेक्दै हिँडेको म अर्को पनि थपेर दुइटा लट्ठी टेक्न थालेँ । लट्ठी पाउन सजिलो थियो । बाटोका दुवै छेउ झपक्क मालिङ्गो घारी । एक्लै नहिँडौ है, मालिङ्गो घारीमा त भालु बस्छ रे, मालिङ्गोको टुसा खान्छ रे भालुले भनेँ मैले । सबै जना सजक भएर हिँड्यौँ । झण्डै २ घन्टाको ओरालो पार गरेपछि हामी रावा खोला पुग्यौँ ।

खोलामा फड्के थियो, पुल थिएन । फड्के पनि मक्किइसकेको थियो । त्यो देखेपछि मलाई हामीले कहिलेकाहीँ समाचारतिर देखिने कर्णालीका फोटोहरू सम्झेँ । फडकेबाट तर्न एकदम जोखिम थियो । पाँच जना त फड्केनजिकै पुगिसकेका थिए । उषा नाना, टेक सर र म चैँ अलिक माथि नै थियौँ । त्यहाँबाट पुरानो बाटो रै'छ । जुत्ता खोलेर हामी खोला तर्न थाल्यौँ तर पानी एकदमै चिसो भएकाले पानीले भेटेको घुँडाभन्दा तलको भाग कटक्कै खायो । बल्ल पानीबाट बाहिर निस्केपछि राहत मिल्यो । तल पुगेका साथीहरू एक/एक जना गरेर त्यही फड्केबाट खोला तरे ।

पारि सबै जम्मा भएर अघिल्लो दिनकै जस्तो खाजा बनाउन थाल्यौँ । खिमहाङ सर 'फिनसियो छैन कोहीसँग ?' भन्दै हुनुन्थ्यो । जीवन भाइले दिएछ । खिमहाङ सरले त्यसलाई बङ्याएर बल्छी बनाएर गँड्यौला राखेर माछा मार्न जानुभो । रावा खोलाको बाटो जाऊँ भन्ने सल्लाह हुँदा रावा खोलाबाट जाने भए माछा मार्नुपर्छ भनेको थिएँ मैले । खिमहाङ सरले थालिहाल्नुभो । तर, उहाँको बल्छीमा कुनै माछा परेन । रित्तै फर्किएर आउनुभो । खाजा खाइसकेर हामी रावा खोलाको छेउछेउ हिँड्न थाल्यौँ । निकै तल झरेपछि फेरि खोला तर्नुपर्ने भो । जति तल झर्‍यो, उति खोला ठूलो हुँदै गइरहेको थियो । फेरि जुत्ता खोल्नुपर्ने भो, जुत्ता खोलेर झोलाको छेउछेउमा बाँधेर पसियो पानीमा तर पानी डोलिएर बगेकाले तर्न गार्‍हो भो । उषा नानालाई यहाँबाट सकिँदैन भनेँ । अलिक तलबाट फिँजारिएर बगेको रै'छ, त्यतै गयौँ । जीवन भाइ अग्लो थियो । पानी घुँडासम्म आउने ऊ सजिलै तर्‍यो । म पनि पाइन्ट सुर्केर बिस्तारै पानीमा पसे तर ढुङ्गाहरूमा लेउ लागेकाले एकदमै चिप्लो थियो ।

लट्ठीले दह्रो गरी टेकेर खुट्टाले ढुङ्गा छामेर चिप्लो न भएको ढुङ्गामा टेक्दै म खोलापारि पुगेँ । अरुलाई पनि त्यसरी नै आउन भनेँ । बिस्तारै सबैले खोला तर्‍यौँ । ठूलो आवाज निकालेर खोँचबाट बगिरहेको निर्मल रावासँग खेलिरहन जोकोहीलाई मन पर्छ । रावा खोला माछाका लागि प्रख्यात छ । रावा खोलाको छेउछेउमा धान फल्ने ठूलाठूला फाँट छन् । दुई बाली धान फल्ने गर्थ्यो ती खेतहरूमा । तर अब न धान फल्छ, न रावा खोलामा माछा नै पाइन्छ ।

mundum (18)1672407837.jpg

यहाँ हाइड्रोपावर बन्दैछ । हाइड्रोपावरका लागि ड्याम्म बनाएपछि माछाहरू माथि आउन पाउँदैनन् । खेत सबै विद्युत् प्राधिकरणले लिइसकेको छ । हामीलाई विकास चाहिएको छ, सरल जीवनयापन गर्न चाहन्छौँ । तर, पृथ्वीलगायत अन्य प्राणीमाथि भैरहेको अत्याचारको ख्याल गर्दैनौँ । अझ यसले निम्त्याउने क्षतिबारे त हामीलाई सोच्ने फुर्सद पनि छैन । हामी झोला बिसाएर, खोलामा खेल्न थाल्यौँ । बगरको छेउबाट अलिअलि पानी बगिरहेको थियो । भित्तामा निकै ठूलो पानी जमेको दह थियो । बसेर नियालेर हेरेको, माछा देखेँ । खिमहाङ सरलाई यहाँ माछा रै'छ सर भनेँ । उहाँले बल्छी थाप्नुभो, माछा खुरुखुरु बल्छीमा पर्न थाले । जीवन भाइ र मैले वनमारा भाँचेर माछालाई उन्यौँ । कोही खुट्टा धुने, कोही फोटो खिच्ने, सबै रमाइलो गरिरहेका थियौँ । तर, हिँड्ने बाटो पनि लामै थियो । पेशल भाइले तपाईंहरू हिँड्दै गर्नुस्, हामी एकछिन माछा मारेर आउँछौँ भन्यो । हामी पाँच जना हिँड्यौँ । निकै तल झरेपछि फेरि खोला तर्नुपर्ने भो । त्यहाँ चैँ लामालामा रुख काटेर १ हप्ताअगाडितिर साँघु बनाइएको रै'छ ।

साँघु तरेर पारि झोला राखेर हामी फेरि फोटो खिच्न थाल्यौँ । बेँसीतिर गोठ सारेका भैँसी, गाई, गोरु, बाख्रा लिएर दुई जना बुढाबुढी र एक जना सानो फुच्ची आउनुभो । हेर्दा त्यत्रो गहिरो नदेखिने पानीमा भैँसी पूरै डुब्यो । गाईगोरु पनि डुबे, डुब्दैडुब्दै छड्केछ्ड्के गएर पारि निस्किए । बाख्राहरू साँघुबाट तरे । मलाई खोलामा खेल्न बहुत मजा लाग्छ । फेरि जुत्ता खोलेर खोलातिर पसेँ । ओहो ! कति धेरै माछा, माथिको भन्दा ठूलाठूला रै'छन् । अरुलाई पनि बोलाएर देखाएँ । उषा नानाले खिम भाइहरू यहाँ चैँ आए हुने भन्नुभो तर बोलाउनलाई नेटवर्क नै थिएन मोबाइलमा । हामीसँग बल्छी थिएन । न त फिन्सियो नै । बगरमा झोला सिरानी लाएर उषा नाना, टेक सर, कुमारी सुतिरहनुभा'थ्यो, पार्वती र म मेरो सलमा माछा पर्छ कि भनेर थाप्दै थियौँ । त्यति ठूलो पानीमा सलमा माछा थाप्न सजिलो पनि थिएन र पर्ने सम्भावना पनि कम थियो । तर, त्यत्तिकै हामी पानीमा खेलिरहेको थियौँ । खेल्दाखेल्दै सानासाना माछा सलमा पारेँ मैले ।

पार्वती खुसी भई । सानो छ, छोडिदिऊँ भनेँ । पार्वतीले ग्रेभी बनाएर खान मिल्छ बोक्नुपर्छ भनी र बोतल बोतल लिएर आई । मैले सलको माछा त्यसको अगाडि राखिदिएँ । बिस्तारै बोतलको मुख माछाछेउ पुर्‍याई । माछा फुत्रुक्क उफ्रेर खोलामा झर्‍यो । पार्वती खोलै थर्किने गरी चिच्याई । बगरमा निदाइराखेका तीनै जना ब्युँझिएर के भो भन्दै आए । पार्वती माछादेखि डराएको देखेर सबै हाँस्यौँ । बल्लबल्ल पारेको माछा पनि उम्काइदिई ।

हामी खोलामा खेलेको १ घन्टा भैसकेको थियो । बल्लबल्ल छोडिएको टोली पनि आइपुग्यो । हामीलाई त्यहीँ देखेर पेशल र जीवन भाइ रिसाएछन् । उषा नानालाई बल्लबल्ल जाऊँ भनेर ल्याएको दाइलाई, फेरि माछा देखाइदिनुभो भनेछन् । पार्वती र म चैँ उहाँहरू आउनेबित्तिकै माथिको भन्दा यहाँको माछा ठूलो छ भनेर देखाइदियौँ । फेरि बल्छी थाप्न थाल्नु भो खिमहाङ सर ।

हामीलाई फेरि हिँड्दै गर्नू भनेर पठाउनुभो । रावा खोलासँगसँगै हामी पनि उँधैउँधो झर्‍यौँ । उँधौलीमा बेँसी झरेका गाई, भैँसी, भेडा, बाख्रा धेरै भेटिए । रावा खोलाको आसपास धान झुलेको देखिन थाल्यो, हामी बेँसी झरिसकेका थियौँ । एउटा सडक देखियो । लोकेसनअनुसार नै हामी हिँडिरहेका रहेछौँ । अब गाउँ सुरु भयो । कोयी राईहरूको आवादी क्षेत्र सुङ्देल । गाउँको बीचबाट सडक खनिएको थियो तर सवारीसाधन गुड्ने भनेको बाइक र ट्र्याक्टर मात्र हो । खेतभरि पहेँलै धान झुलेको, बारीमा कोदो फुल्दै गरेको, डिलमा सयपत्री ढकमक्क फुलेको, अलिक तल रावा बगिरहेको, यो दृश्य साँच्चै सुन्दर थियो । हामी निरन्तर सडकलाई पछ्याइरह्यौँ । पछाडि छोडिएका तीन जना पनि आइपुग्नुभयो । १७ वटा माछा मारेर ल्याउनुभएछ ।

आज बास बस्न सप्तेश्वर पुग्नुपर्छ भन्यो पेशल भाइले । उषा नानाले भीमसेना दाइलाई फोन गर्नुभएछ । बाटोनजिकै रै'छ दाइको घर तर पुग्न हामीले ४ घन्टाजति हिँड्नुपर्ने रहेछ । सुङ्देल बजारमा आएर साथीहरूले चाउचाउ खानुभो, मलाई चाउचाउ मन नपर्ने, त्यहीमाथि पिरो भएकाले खाइनँ । झोला राखेको ठाउँमा आएर बसेँ । दुई जना सानासाना भाइहरू मेरै छेउमा आएर खेलिरहेका थिए । तिमीहरू कुन राई हो भनेर मैले सोधेँ । उनीहरूले कोयी राई भने । कोयी भाषा आउँछ भनेर सोधे ? अलिअलि आउँछ भने । कोयी भाषाका केही शब्दहरू सुनाए भाइहरूले ।

mundum (19)1672407883.jpg मैले चाउचाउ नखाएकाले जीवन भाइले फुको निम्की ल्याइदिएछ । मैले भाइहरूलाई निम्की दिएँ । मलाई चैँ खाने मन थिएन, झोलाको गोजीमा राखेँ । अब खत्रा हिँड्नुपर्छ भन्दै खाजा खाएर साथीहरू आउनुभो । आ–आफ्नो झोला बोकेर हिँड्यौँ । पहेँलै धान झुलेको रावा खोलाको फाँटबाट हाम्रो यात्रा अगाडि बढिरह्यो । बिस्तारै घाम डाँडाको नजिक पुग्यो र अस्तायो । हामीले अब मोबाइलको लाइट बालेर हिँड्नुपर्ने भो ।

रावाका मनमोहक दृश्यलाई अँध्यारोले लुकायो । गफ गर्दै बाटो सोध्दै हामी ८ बजे सप्तेश्वर भीमसेना दाइको घर पुग्यौँ । दाइभाउजूसँग गफ गर्‍यौँ, खाना खायौँ । साथीहरूले धेरै दिनपछि उज्यालोमा भात खाँदा त अनौठो पो लाग्दो रै'छ भनेर खुब हँसाए । दाइ भाउजूले ओछ्यान तयार गरिदिनुभएकाले त्यो रात हामीले झोलाको कपडा झिक्नुपरेन ।

छैटौँ दिन ७ गते

बिहान उठेर खाजा खाएर, सुन्तला कागती टिपेर, दाइको परिवारसँग बिदा मागेर हिँड्यौँ । तापखोला झरेर जाल्पाको उकालो लाग्यौँ । भोक लाग्दै गएपछि खुट्टाहरू हिँड्न मान्न छोडे । चिउरा र दालमोट कति खानु, हेर्नै मन लाग्न छोडिसकेको थियो । फेरि तीन जनाको टोलीलाई अगाडि गएर जाल्पामा खाना अर्डर गर्दै गर भनेर पठायौँ । हामी पुग्दा खाना तयार थियो । खाना खाएर फेरि हिँड्यौँ । हौचुरको ग्रामीण सडकमा धुलो खाँदै जंगल पार गरेर घाम डुब्नै लाग्दा हाम्रो टोली हुर्लुङ आइपुग्यो ।

केही छिन बिसायौँ, झोलामा भएका खानेकुराहरू झिकेर खायौँ । हुर्लुङदेखि मुढेसम्मको लमतन्न सडक पार गर्न झण्डै १ घन्टा लाग्यो । मुढेदेखि छोटो बाटो ओरालो लागियो । अलिक तल झरेपछि दिक्तेल बजार झिलीमिली देखियो ।पारि रतन्छा दोर्पा आँखाले देख्नेजति सबै गाउँ झिलीमिली देखियो ।

'हैन आज पूरै झिलीमिली छ त सबैतिर ?'

'आज लक्ष्मी पूजा होन्त ।'

'ए हो र ? म त बिर्सी पो सकेछु ।'

चौरमा बसेर केही छिन वारिपारिका दृश्य हेर्‍यौँ । पुन: ओरालो हिँडेर मध्यपहाडी लोकमार्ग टेकेसँगै हाम्रो एउटा अविस्मरणीय यात्रा अन्त्य भयो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस १६, २०७९ ०६:३६