हृदयाघातको डरलाग्दाे तथ्यांक, लक्षण देखिएका ८८ प्रतिशत बिरामी किन समयमै पुग्दैनन् अस्पताल ?

हृदयाघातको डरलाग्दाे तथ्यांक, लक्षण देखिएका ८८ प्रतिशत बिरामी किन समयमै पुग्दैनन् अस्पताल ?

सांकेतिक तस्वीर

A+ A A-

हृदयाघात हुनुभन्दा पहिले कुनै न कुनै लक्षण देखिए पनि अधिकांश बिरामीले अस्पताल जान हेलचेक्राइँ गर्ने गरेको पाइएको छ । शहीद गंगालाल राष्ट्रिय हृदय रोग केन्द्रले गरेको एक अध्ययनले झण्डै ८८ प्रतिशत मुटुका बिरामी हृदयाघातको लक्षण भए पनि अस्पताल नआएको देखाएको छ ।

‘हृदयाघात हुनुभन्दा पहिला सबैलाई केही न केही लक्षण देखिन्छ । त्यसरी लक्षण देखिए पनि बिरामी अन्तिम अवस्थामा मात्र अस्पताल पुग्ने गरका छन्’, केन्द्रका निर्देशक डा. चन्द्रमणि अधिकारीले भने । केन्द्रले हृदयाघात भएर अस्पताल आएका ३ सय ४० जना बिरामीमा गरेको अध्ययनमा ८८ प्रतिशत बिरामीले छातीमा दुखाई भएको थाहा पाएकाे उल्लेख छ ।

आफूलाई छातीमा दुखारई भइरहेका थाहा पाइरहेका उनीहरू समयमै अस्पताल भने नपुगेको डा. अधिकारीले बताए ।
मुटुको दुखाई महसुस गरेका २४ प्रतिशत बिरामीले भने मुटुको समस्या हुनसक्ने अड्कल काटेका पाइएको छ । केन्द्रको अध्ययन अनुसार, छातीको दुखाई भएका ९२ प्रतिशत बिरामी तत्कालै नजिकैको स्वास्थ्यचौकी पुगेको थिए ।

तर, उनीहरूले हृदय रोगको उपचार हुने गंगालालजस्ता अस्पताल पुग्न भने ढिलो गरेको केन्द्रका कन्सल्टेन्ट कार्डियोलोजिस्ट डा. दिपंकर प्रजापति बताउँछन् । ‘धेरैजसो बिरामी स्वास्थ्य चौकीसम्म पुगे पनि हामीकहाँ पुग्न समय लागेको छ’ उनले भने, ‘त्यहाँ डाइग्नोसिस नै गर्न सकेनन् वा डाइग्नोसिस गरेर रिफर गर्न समय लाग्यो । उपचारमा आउन ढिलासुस्ती हुने गरेको छ ।’

उनका अनुसार, छाती दुखाई हृदयाघातले मात्र नभएर अन्य विभिन्न कारण पनि हुन सक्छ । तर हृदयाघातको दुखाई अन्य कारणभन्दा फरक हुन्छ । ‘हुन त छाती दुख्नेबित्तिकै हृदयाघात हो कि भनेर सबैले जाँच्न मिल्ने होइन’, डा प्रजापति भन्छन्, ‘तर, भिन्न खालको दुखाई छ भने अवश्य जाँच गराउनुपर्छ ।’

कस्तो हुन्छ हृदयाघातकाे दुखाई?

कार्डियोलोजिस्टहरूका अनुसार, हृदयाघातमा बेस्सरी छाती दुख्छ । दुखाईसँगै छाती एकदमै भारी भएर थिचेको जस्तो हुन्छ । धेरैजसो व्यक्तिहरूमा छातीमा ढुङ्गा राखेको जस्तो गह्रौ महसुस हुन्छ । आराम गरिरहेका बेला छातीको दुखाई कम भए पनि अलिकति हिँड्नासाथ फेरि छाती दुखाई बढ्ने डा प्रजापति बताउँछन् ।

कुनै पनि व्यक्तिमा यस्तो लक्षण देखिएको छ भने उसले मुटुको रक्तनली साँघुरिएर मुटुलाई रगत पुगेको छैन भन्ने बुुझ्नुपर्ने डा. अधिकारी बताउँछन् । ‘हृदयाघात हुँदा नशा पुरै ‘ब्लक’ भइसकेको हुन्छ । त्यो दुखाई निरन्तर भइरहन्छ । केही गरे पनि कम हुँदैन,’ उनी भन्छन् ।

उनका अनुसार, हृदयाघात भनेको मुटुमा रक्त सञ्चार नहुनु हो । मुटुको नशा साँधुरो हुनु भनेको हृदयाघात भइसकेको छैन, मुटुलाई वा मांसपेशीलाई रगत पुगेको छैन भनेर बुझ्नुपर्छ ।

बिरामी किन समयमै पुग्दैनन् अस्पताल ?

ठ्याक्कै यही कारण बिरामी अस्पताल पुग्दैनन् भन्ने यकिन नभए पनि धेरैले हेलचेक्राइँ वा हृदयाघातको लक्षण थाहा नपाएर अस्पताल जान अल्छी गरेको हुनसक्ने डा. प्रजापति बताउँछन् । त्यसैले हुनसक्छ, छाती दुखेर स्वास्थ्य चौकी पुग्नेहरूमा पनि हृदयाघात भएपछि मात्र अस्पताल आइपुग्ने गरेको तथ्याङ्क गंगालालसँग छ ।

स्वास्थ्य संस्थामा कार्यरत व्यक्तिहरू पनि हृदयाघातका बारेमा त्यतिधेरै सचेत नपाइएको डा. प्रजापति बताउँछन् । ‘व्यक्ति आफैँले आफ्नो स्वास्थ्यको बारेमा ख्याल राख्ने गरेको पाइँदैन । छातीको दुखाई एकछिनमा निको भइहान्छ नि भनेर धेरैले हेलचेक्राइँ गरिरहेका हुन्छन्’ उनले शिलापत्रसँग भने,‘नजिकैको स्वास्थ्य चौकीमा पुगिहाले पनि त्यहाँ कार्यरत कर्मचारीले पनि सही सल्लाह दिएको पाइँदैन । उनीहरूले पनि हृदयाघातको शंका नगरेका धेरै उदाहरण छन् ।’ जसका कारण बिरामीहरू अन्तिम अवस्थामा मात्र विशेषज्ञ अस्पताल पुग्ने गरेका छन् ।

हृदयाघातका कारक तत्व !

हृदयाघात बढ्नुमा पछिल्लो समय परिवर्तित जीवनशैली नै मुख्य कारक तत्व मान्छन्, चिकित्सकहरू । संसारभर नै हृदयाघात तथा मुटुको रोगलाई ‘मृत्युको प्रमुख’ कारण मानिन्छ । परिर्वतन हुँदै गएको जीवनशैलीमा बढ्दै गरेको रक्तचापको समस्या, मधुमेह, कोलेष्ट्रोल, मोटोपना, तनाव र चुरोट–सुर्तिको सेवनले हृदयाघात हुने सम्भावना धेरै हुने डा. प्रजापति बताउँछन् । हृदयाघात महिलाको तुलनामा पुरुषमा धेरै हुने गरेको छ । ५५ वर्ष नाघेका पुरुष र ६५ नाघेका महिलामा हृदयाघात देखिएको गंगालालको तथ्यांकले देखाउँछ । त्यस्तै, कतिपय बिरामीमा वंशाणुगत समस्या पाइएको छ ।
‘रक्तचाप, मधुमेह, कोलेष्ट्रोल, मोटोपना, तनाव र चुरोट–सूर्ति जति कम भयो, हृदयाघातको सम्भावना पनि त्यति नै कम भएर जान्छ’, डा प्रजापति भन्छन्, ‘पहिले ५५ वर्षपछि मात्र हृदयाघात धेरै देखिन्थ्यो । अचेल बढ्दो चुरोट–सूर्ति र मदिराका कारण युवाअवस्थामै धेरै देखिन थालेको छ ।’

पछिल्लो समय २० देखि २८ वर्षका युवाहरूमा हृदयाघात धेरै देखिन थालेको डा. अधिकारी बताउँछन् । ‘चुरोट सेवन नगर्नेहरूको तुलनामा सेवन गर्नेहरूलाई १० गुणा बढी जोखिम हुन्छ’, उनले भने ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस १२, २०७९ ०८:०८