राजा महाराजाका दरबारमा नाच्ने बादी कसरी जङ्गल पुगे ? (भिडियो)

A+ A A-

भारतबाट सल्यान हुँदै रुकुम, रोल्पा, जाजरकोट र दैलेखमा बसोबास गर्न १४औँ शताब्दीतिर वादीहरू आएको कथन छ । त्यसबेला चाडपर्व, विवाह–ब्रतबन्ध, भोज–भतेरजस्ता समारोहमा राजामहाराजाको दरबारमा नाँचगान गर्थे, जुन उनीहरूको परम्परागत पेसा हो । तर, राणाकालसम्म मात्र टिक्यो ।

कारण, राणा शासनको अन्त्यसँगै मनोरञ्जन प्रदान गर्ने विद्युतीय माध्यमहरू रेडियो, टेलिभिजन, सिनेमा आदि भित्रिए । राजा महाराजाले तिनै माध्यमहरूबाट मनोरञ्जन लिन थाले । यता वादीको नाँचगान गर्ने परम्परागत पेसा लोप भयो । परिणामतः राजा महाराजाको दरबार छाड्न उनीहरू बाध्य भए ।

त्यसपछि उनीहरू फिरन्ते हुन पुगे ।

हाल सुदूरपश्चिम र मध्यपश्चिम भेगमा पर्ने १० जिल्लाका खोला किनार र जङ्गल क्षेत्रमा उनीहरूको बसोबास छ । तर, उनीहरू कसैको नाममा जग्गा जमिन छैन । निश्चित बस्ने स्थानसमेत छैन । शिक्षा र स्वास्थ्यको पहुँचबाट टाढा छन् । पेट पाल्नकै लागि समुदायका धेरै युवती र महिलाहरू यौनधन्दामा संलग्न हुनुपर्ने अवस्था रहेको देवीसरा वादी बताउँछिन् । उनी सुर्खेतको झुप्रा खोलाकी हुन् ।

देवीसरा वादी

‘लाइट हाउस’ नामक संस्थाले नौ वर्षकी छँदा काठमाडौं ल्याएर अध्ययनमा सहयोग गरेपछि व्यवस्थापन विषयमा स्नातकोत्तर पूरा गरेरे उनले व्यवसाय गर्दै आएकी छन् । उनी पुर्ख्यौली पेसा लोप हुनु र राज्यको नजर नपुग्दा समुदायका मानिसहरूको हालत बेहाल रहेको भन्दै दुःखी छन् ।

‘हाम्रा समुदायका महिलाहरू राजाहरूलाई मनोरञ्जन दिन नृत्य गर्थे । त्यहीबाट जीविकोपार्जन हुन्थ्यो । विस्तारै आधुनिक गीत संगीत आउन थाले । जसले गर्दा नृत्यकला ओझेलमा पर्‍यो र लोपोन्मुख भयो,’ देवीसराले शिलापत्रसँग भनिन्, ‘जसले गर्दा फिरन्तेका रूपमा एक ठाउँदेखि अर्को ठाउँमा पुग्ने र माग्दै खाने गर्न थाले । मागेर खान पनि पाउन छाडेपछि यौनधन्दामा संलग्न हुन थाले ।’

यतिसम्म कि घरका पुरुषहरूले घरकै युवती र महिलाहरूका लागि पुरुष ग्राहक खोज्न थाले । वादी समुदायकी पहिलो अधिवक्ता बन्ने क्रममा रहेकी सीता वादीले राजनीतिक व्यवस्था बदलिए पनि वादी समुदायको अवस्था नबदलिएको बताइन् ।

देवीसरा वादी

उनका अनुसार वादी युवतीहरूलाई शिक्षामा पनि विभेद छ । विद्यालय नजिक नहुँदा पढाइ ढिला सुरु गर्ने र कुनै संस्थाले उद्धार गरे पनि १८ वर्ष नाघेपछि नपढाउने गरेको सीताले बताइन् ।

उनले भनिन्, ‘यसरी उच्च शिक्षा पूरा गर्न नपाउँदा वादी युवतीदेखि महिलाहरूले रोजगारी नपाउने अवस्था छ र केही विकल्प नै नभएपछि यौनधन्दामा संलग्न हुन बाध्य छन् । कतिले त एक प्याकेट विस्कुटका लागि शरीर सुम्पिनुपर्ने अवस्था पनि छ ।’

देशभर वादी समुदायमा रहेकाहरूको संख्या ७० हजारभन्दा बढी छ । २०४६ सालभन्दाअघि उनीहरू पूर्ण रूपमा फिरन्ते थिए । पछिल्लो समय भने कतै खोला किनार त कतै जङ्गल र सडक छेउछाउमा सुकुम्बासीका रूपमा बसोबास गर्दै आएका छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस ८, २०७९ १७:२२