प्रत्येक महिना किन घटिरहेको छ विद्युतीय भुक्तानी, शिथिल अर्थतन्त्र कि अवैध कारोबार ?

प्रत्येक महिना किन घटिरहेको छ विद्युतीय भुक्तानी, शिथिल अर्थतन्त्र कि अवैध कारोबार ?

A+ A A-

गत आर्थिक वर्षको अन्तिम महिना ६२ खर्ब २७ अर्ब ६४ करोड रुपैयाँ विद्युतीय भुक्तानी भएकोमा कात्तिक महिनामा जम्मा ३९ खर्ब ४६ अर्ब रुपैयाँ मात्रै भुक्तानी भयो ।

यस्तो भुक्तानी असोजमा ४६ खर्ब ५ अर्ब थियो । गत कात्तिकमा ४९ खर्ब ३१ अर्ब रुपैयाँ भुक्तानी भएको थियो । गत वर्षको कात्तिकको तुलनामा २५ प्रतिशतले घटेको छ । अहिलेसम्मकै सर्वाधिक धेरै भुक्तानी भएको महिना २०७९ असारको तुलनामा ५८ प्रतिशतले घटेको छ ।

अघिल्लो महिनाको तुलनामा १५ प्रतिशले घटेको छ । असोज महिनामा ४६ खर्बभन्दा बढी उठेको यस्तो भुक्तानी पछिल्लो १३ महिनामध्ये सबैभन्दा कम कात्तिक महिनामा भएको छ ।

भुक्तानी रकम

उल्लेखित तथ्यांक प्रभावित पार्नुको मुख्यतया तीनवटा कारण हुन सक्‍ने बुझाइ राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरूको छ । जसमध्ये सरकारी भुक्तानी र अन्तरबैंक भुक्तानीमा भएको कमी पहिलो कारण हो र देखिन्छ पनि ।

अर्को आशंका भने चुनावलाई पनि गरिएको छ । चुनावको समयमा क्यास कारोबार बढी भएका कारणले गर्दा अनलाइन भुक्तानी कम भएको हुन सक्ने आशंका गरिएको छ । तेस्रो कारणको रूपमा शेयरबजार कारोबारमा आएको कमीलाई पनि हेरिएको छ ।

पहिलो र तेस्रो कारणअनुसार यदि कमी आएको हाे भने त्यसले आर्थिक शिथिलता भएकाे देखिन्छ । दोस्रो कारणले हो भने अवैधानिक कारोबार बढेको मान्नुपर्ने हुन्छ । यो तथ्य अहिलेकै तथ्यांकले भने पुष्टि गर्दैन ।

सरकारी भुक्तानी तथा अन्तरबैंक कारोबार

अनलाइन भुक्तानी घट्नुको पहिलो कारण आरटीजीएस प्रणालीबाट गरिने भुक्तानीमा आएको कमी हो ।

आरटीजीएस भुक्तानीका लागि प्रयोग हुने विद्युतीय भुक्तानी प्रणाली हो । यस प्रणालीबाट खासगरी ठूलो रकम र अति जरुरी भुक्तानी मात्र गरिन्छ ।

मुख्यतया सरकारले गर्ने भुक्तानी र बैंकहरूले अन्तरबैंक कारोबार गर्दा गर्ने भुक्तानी आरटीजीएस प्रणालीबाट बढी हुने गर्छ । गत आर्थिक वर्षको कात्तिकमा भएको जम्मा अनलाइन भुक्‍तानीलाई हेर्ने हो भने आरटीजीएसको योगदान ७३ प्रतिशत छ ।

चालु वर्षको कात्तिक महिनाको अनलाइन भुक्‍तानीलाई हेर्ने हो भने ६९ प्रतिशत योगदान देखिन्छ ।

यस हिसाबले आरटीजीएस प्रणालीबाट हुने भुक्तानीमा आउने उतारचढावले समग्र अनलाइन भुक्तानीमै असर गरेको हुन्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका भुक्तानी विभाव प्रमुख गुरुप्रसाद पौडेल आरटीजीएस प्रणालीबाट हुने भुक्तानीमा आएको कमीलाई विश्लेषण नगरी अनलाइन भुक्‍तानी कम भएको भन्न नमिल्ने तर्क गर्छन् ।

'समग्र अनलाइन भुक्तानी कम हुनुको कारण आरटीजीएस प्रणालीबाट हुने भुक्तानीमा आएको कमी मुख्य कारण देखिन्छ', पौडेलले भने, 'आरटीजीएस प्रणालीबाट बैंकहरूले अन्तरबैंक कारोबार गर्दा पनि भुक्तानीमा उतारचढाव हुन्छ । व्यक्तिले व्यक्तिको खातामा पनि आरटीजीएस गरिन्छ । कुनै समय बैंकहरूले दैनिक २ खर्ब ५० अर्ब रुपैयाँसम्मको एसएलएफ लिएका थिए । अहिले ५ अर्बमा सीमित रहेकाे अवस्थामा अन्तरबैंक भुक्तानी कम हुनु स्वाभाविक मानिन्छ ।'

उनले थपे, 'बैंक पीटुपी भुक्तानी आरटीजीएस कम भएको हो भने यसका अन्य कारण हुन सक्छन् ।'

तर पौडेलले भनेजस्तै आरटीजीएस प्रणालीबाट हुने भुक्तानी मात्रै घटेको छैन, ईसीसी अर्थात् इलेक्ट्रोनिक चेक क्लियरेन्स पनि धेरै घटेको पाइएको छ । यसले क्यास कारोबार बढेको हुन सक्ने आशंका पैदा गरेको राष्ट्र बैंकका एक अधिकारीको स्वीकारोक्ति छ । 'चुनावको समयमा क्यास कारोबार बढी भयो कि भन्ने आशंका छ । अहिलेको तथ्यांकले त्यस्तो देखिनु स्वाभाविक पनि मानिन्छ । यसका लागि भने मंसिर, पुस र माघको तथ्यांकसमेत विश्लेषण गर्नुपर्छ,' ती अधिकारीले भने ।

गत आर्थिक वर्षकाे कात्तिकमा ७ खर्ब २ अर्बको ईसीसी भएकोमा चालु आर्थिक वर्षको कात्तिकमा ४ खर्ब २८ अर्ब रुपैयाँको मात्रै ज्ञसीसी भएको छ ।

त्यस्तै, आईपीएसबाट हुने भुक्तानीसमेत गत आर्थिक वर्षकाे कात्तिकको तुलनामा १० अर्ब रुपैयाँले कमी देखिन्छ । तर, कनेक्ट आईपीएसबाट हुने कारोबार बढेको छ । गत कात्तिकमा २ खर्ब ३ अर्बको कनेक्ट आईपीएस भएकोमा अहिले बढेर २ खर्ब ७९ अर्ब पुगेको छ । त्यस्तै, इन्टलेट बैंकिङ घटेको छ भने मोबाइल बैंकिङ बढेको छ । यसले सर्वासाधारण बैंक धाएर गर्ने भुक्‍तानी क्रमश: घट्दै गएको देखिन्छ ।

समग्रमा अनलाइन भुक्तानी घट्नुको अर्को कारणका रूपमा शेयरबजार कारोबारमा आएको कमीलाई पनि मानिएको छ । कुनै समय दैनिक २० अर्ब रुपैयाँसम्मको कारोबार हुने गरेकोमा अहिले १ अर्ब पनि पुग्‍न सकेको छैन । यसले पनि अनलाइन भुक्तानीमा असर पारेको हुन सक्ने ती अधिकारीको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस ७, २०७९ १६:१६