आत्मज्ञान

A+ A A-

‘आत्मा वै ब्रह्मः’ आत्मा ब्रह्म हो । आत्मा ईश्वर हो । आत्मा भगवान् हो । आत्मा नै परमात्मा हो । जुन नाम दिए, जुन नामले पुकारे पनि, जे नामले बुझे पनि, सम्झे पनि जीवनको आधार, जीवनको सञ्चालक परब्रह्म परमात्मा वा आत्मा नै सर्वे सर्वा हो भन्नु अत्युक्ति नहोला । आत्माले शरीरद्वारा विविध कार्य सम्पादन गराउन शरीरका रूपमा अनेक नामबाट प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष अंग प्रत्यांगकाे परिकल्पना गरी शरीर–देह खडा गरी आफू स्वयंसमेत देहीका रूपमा स्थित हुन्छ ।

पञ्चमहाभूत, पञ्चतन्मात्रा, दश इन्द्रीय, मन र बुद्धिको घेराभित्र जीवन, साध्वी स्वरूपमा अत्माले युक्त देह निर्माण भइसके पछि जसरी एउटा परिवार चलाउन घर मुली चाहिन्छ, एउटा रथ वा यान चलाउन चालक/ड्राइभर वा सारथीको आवश्यकता पर्छ ।

त्यसरी नै देह रूपी रथ या यान वा परिवारका वाहकको रूपमा मनले उपस्थितिमात्र के जनाउँछ तुरुन्तै काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद् र मात्षर्य (षड्शत्रु) छ भाइहरू त्यस्तै त्रि–गुण (सत्व, रज र तम) हामी पनि यो परिवारका सदस्य हौ वा रथ वा यानका सवारी हौ हामीलाई यहाँ समावेश गरिनुपर्छ भन्ने माग गर्दै शरीर रूपी सो रथ वा यानका अंगी बन्न पुग्छन् ।

यो त भयो एउटा आकार वा स्वरूप जसलाई परमात्माको व्यष्टि रूप पनि भन्न सकिन्छ । जसरी कुनै एउटा मैदान वा भीर पाखामा सानो वा ठूलो एउटा वृक्ष छ भने त्यसलाई बुटा वा रूख भन्छौ । त्यस्तै रूख बिरुवाहरूको लाखौंको समूहले भरिएको भूभागलाई वन वा जंगल भन्छौं, जुन विभिन्न प्रजातिका वनस्पतिको समष्टि स्वरूप हो ।

कुनै पनि वस्तुको सानो स्वरूप वा आकारको एउटा नाम त्यसैको सामुदायिक स्वरूपलाई अर्को नामले चिन्ने वा सम्बोधन गर्ने गछौं जस्तो पाषाणको सानो टुक्रा ढुङ्गो त्यसैको पानीले खियाएका मसिना कणलाई बालुवा, ढुंगा र बालुवाको मिस्रित भागलाई बगर, त्यही ढुंगाको ठूलो आकारलाई चट्टान भन्ने गर्छौं ।

ससाना मूलहरू, वापिहरू, तडाग–तलावहरू, खोलाखोल्साहरू, नदनदीहरूबाट निस्केर एकत्रित भएको ठूलो जल समुदायलाई सागर वा समुद्र भनेर भन्ने गर्छौं । अचर जगतमा यस्तै अनन्य पदार्थहरू पर्न सक्लान् ।

अब हेरौं चरजगत, जलचर, थलचर र खेचर समग्रमा भन्नुपर्दा प्राणी जगत । प्राणी जगतमा वनस्पति जस्तै लाखौं थरीका प्राणीहरू विद्यमान छन् । किटान गरेर भन्न मेरो पहुँचबाट बाहिरको कुरा हो ।

पुराणहरूमा चौरासीलाख योनीका कुरा लेखेको पाइन्छ, त्योभन्दा कम छैन होला । समग्र रूपमा चर अचर जगतको घटघटमा आत्मास्वरूपले निवास गर्ने प्रभु नै ब्रह्म हो । त्यसैले भनिएको पनि छ ‘सुरमुनिदेखि भुसुनासम्म प्रभुनै सबका घटमा टम्म’ । जसलाई चिन्न निश्चल चिश्छल निस्कपट भावसहितको एकाग्रता हुन अनिवार्य छ ।