यस्ता थिए युवा विद्रोहका प्रतीक चे ग्वोभारा

A+ A A-

अर्नेस्तो चे ग्वोभारा । विश्वभर ग्वोभाराको तस्बिर अंकित टिर्सट लगाउनु फेसन मानिन्छ, क्रान्तिको प्रतीक मानिन्छ ।

हातमा सिगार, छरपस्ट कपाल, टाउकोमा टोपी र फौजी बर्दीसहितको उनको तस्बिरलाई पुँजीवादी सत्ताविरोधीको संकेतका रूपमा लिइन्छ ।

क्रान्तिकारीका लागि ग्वोभारा नायक थिए । पुँजीवादीका लागि उनी हत्यारा थिए । पुँजीवादी देशले उनी तेस्रो विश्वयुद्ध गराउन खोजिरहेका छन् भन्ने आरोप लगाएका थिए । पुँजीवादको प्रर्वतक र संरक्षक अमेरिका उनलाई मार्न चाहन्थ्यो ।

त्यसो त आजसम्मै उनको मृत्यु रहस्यमय बनेको छ । उनको लास पनि रहस्यमयी तरिकाले बोलिभियाको अन्जान पहाडमा गाडियो । अमेरिका र पुँजीवादी देश ग्वोभाराको नामोनिसान मेटाउन चाहन्थे ।

उनै ग्वोभारा आज एक किंवदन्ती भएका छन् । क्रान्ति र विद्रोहका युवा आइकन भएका छन् । विश्व कम्युनिस्ट क्रान्तिका प्रतिबिम्ब मानिने ग्वोभाराको आज जन्म दिन हो । उनी १४ जुन १९२८ मा अर्जेन्टिनामा जन्मिएका थिए ।

फ्रान्सका महान् दार्शनिक र अस्तित्ववादका प्रणेता जाँ पाल सात्र चे ग्वोभारालाई आफ्नो समयको पूर्ण पुरुष भन्थे । उनले यस्तो भन्नुको पछाडि ग्वोभाराले विकास गरेको भाइचारको भावना र सर्वहारा क्रान्तिका लागि गरिएको लडाइँको आह्वान थियो ।

ग्वोभारा समग्र दक्षिण अमेरिकामा क्रान्ति गर्न चाहन्थे । तर, उनको कल्पना साकार भएन । अर्जेन्टिनामा जन्मिएका ग्वोभाराले क्युबाको क्रान्तिमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिएका थिए । भनिन्छ, ग्वोभारा नभएको भए क्युबाको क्रान्ति सफल हुने थिएन ।

ग्वोभाराले गैरसाम्राज्यवादी र गैरपुँजीवादी समाजको कल्पना गरेका थिए । उनको यो कल्पनामा हरेक मान्छे समाजको बराबर भागिदार थियो । ग्वोभाराको यही सपनाले लाखौं युवालाई सशस्त्र क्रान्तितर्फ डोर्यायो । विद्रोही बनायो ।

ग्वोभाराको क्रान्तिकारी जीवन सुरु हुन्छ, एक मोटरसाइकल यात्राबाट । २३ वर्षको उमेरमा ग्वोभारा आफ्ना साथी अल्बेर्तो ग्रेनादोसँग दक्षिण अमेरिकाका लागि मोटरसाइकल यात्रामा निस्किए । यो यात्राको क्रममा उनले १० हजार किलोमिटर पार गरे ।

यही यात्राले उनलाई विद्रोहको मार्गतर्फ आकर्षित गर्यो । किनभने यो यात्रामा उनले दक्षिण अमेरिकाको विषम जिन्दगीसँग परिचित हुने मौका पाए । यात्रामा उनले गरिबी, भोकमरी र मासिँदै गएको सभ्यता देखे ।

समाजवादी सोचलाई समाप्त गर्दै पुँजीवादले दक्षिण अमेरिकाको सभ्यता नष्ट गरिरहेको देखे । १५औं शताब्दीको इन्का सभ्यता नष्ट गर्दै पुँजीवाद उदाइरहेको देखे ग्वोभाराले ।

ग्वोभारले आफ्नो यो यात्राको वृतान्त ‘मोटरसाइकल डायरीज’मा लेखेका छन् ।

यात्रापछि ग्वोभारा सन् १९५३ मा अर्जेन्टिना फर्किए । चिकित्साशास्त्रको पढाइ पूरा गरे । तर, उनले चिकित्सक भएर काम गर्नुभन्दा ग्वाटेमाला भ्रमण गर्न उपयुक्त ठाने । ग्वाटेमालामा ग्वोभाराले कल्पना गरेजस्तै समाजवादी व्यवस्थाको तयारी हुँदै थिए ।

त्यतिखेर ग्वाटेमालामा राष्ट्रपति थिए, ज्याकेव अर्बेज गुजमान । गुजमान ग्वाटेमालामा भूमि सुधारको कार्यक्रम चलाउँदै थिए । गुजमानको भूमि सुधारको कार्यक्रमले अमेरिकाको युनाइटेड फ्रुट कम्पनीको व्यापारमा नकारात्मक प्रभाव पर्यो । त्यसपछि अमेरिका सरकार गुजमानको सरकार हटाउने अभियानमा लाग्यो ।

ग्वाटेमालामा अमेरिकाको हस्तक्षेप देखेपछि ग्वोभारले अमेरिका र पुँजीवादविरुद्ध क्रान्ति गर्ने तय गरे । यति हुँदा पनि क्रान्तिको वातावरण तयार भइसकेको थिएन ।

त्यसपछि ग्वोभारा मेक्सिको गए । त्यहाँ उनले एक अस्पतालमा डाक्टरका रुपमा काम गर्न थाले । ग्वोभारा त्यति बेलासम्म आँखाको चिकित्सक भइसकेका थिए । मेक्सिकोमा उनले भेटे क्युवाबाट निर्वासित फिडेल क्यास्त्रो र उनका भाइ राउल क्यास्त्रोलाई ।

क्यास्त्रो दाजुभाइसँग भेटेपछि उनको क्रान्तिको मार्ग प्रस्ट भयो । र, उनी क्यास्त्रो दाजुभाइसहित क्युबा फर्किए । क्युबा फर्किएर ग्वोभारा र क्यास्त्रो दाजुभाइ मिलेर क्युबामा क्रान्ति गरे । र, क्राति सफल पनि भयो ।

यही क्रान्तिको सफलताले उनलाई संसारभरका क्रान्तिकारीको अघोषित साथी बनायो । स्पेनिस भाषामा ‘चे’को अर्थ पनि साथी नै हुन्छ ।

ग्वोभाराको जीवनी लेख्ने अमेरिकी पत्रकार जोन ली एन्डरसनका अनुसार ग्वोभारा आफूलाई समाप्त गरेर पनि क्रान्ति जीवित राख्ने मान्छे हुन् ।

सन् १९५९ को जनवरीमा क्युबामा विजयी भएपछि क्यास्त्रो सरकारले ग्वोभारालाई मन्त्री पद थियो । ग्वोभाराले उद्योग मन्त्रालयको जिम्मेवारी पाए । उनी मन्त्री भए पनि सार्वजनिक सवारी चढ्थे । दैनिक श्रमदान गर्थे । र, सामान्य जीवन जिउँथे ।

क्युबा क्रान्तिको सफलतापछि उनले पूरै ल्याटिन अमेरिकामा समाजवादी व्यवस्था लागू गर्ने संकल्प लिए । यसको अर्थ थियो, हरेक देशमा विद्रोह र क्रान्ति फैलाउनु । ल्याटिन अमेरिकामा क्रान्ति फैलाउन भन्दै ग्वोभाराले नै क्युबालाई रुसको नजिक लगे । सोभियत रुसका तत्कालीन प्रधानमन्त्री निकिता खु्रस्चेभसँग उनले मित्रता गरे ।

तर, क्युबा मिसाइल संकटमा रुसले सहयोग नगरेपछि ग्वोभारा रुससँग रुष्ट भए । रुससँग रुष्ट भएका ग्वोभाराले चीनतर्फ मित्रताको हात बढाए । यही समयमा ग्वोभारा र क्यास्त्रोबीच मतभेद भयो । ग्वोभारा रुसबाट टाढा हुन चाहन्थे, क्यास्त्रो रुससँगै रहन चाहन्थे ।

मतभेदपछि ग्वोभारा क्युबा छाडेर कंगोतर्फ लागे । उनले कंगोमा पनि क्रान्ति गर्ने सोच बनाए । तर, कंगोको क्रान्ति असफल भयो । कंगोमा क्रान्ति गरेपछि उनी पुँजीवादीको पहिलो निसाना भइसकेका थिए । कंगोको असफलतापछि उनी बोलिभिया आए । उनको त्यही हत्या गरियो ।

बोलिभियामा क्रान्तिको रुपरेखा बनाइरहेको समयमा सन् १९६७ मा बोलिभियन सेना र सीआईएले उनको हत्या गर्यो ।

पुँजीवादीले उनलाई हत्याराको आरोप लगाउने गरे पनि उनले भनेका थिए, ‘सच्चा क्रान्तिकारी प्रेमको महान् भावद्वारा निर्देशित हुन्छ । यस गुणको अभावमा वास्तविक क्रान्तिकारीबारे सोच्न पनि असम्भव हुन्छ ।’

चे ग्वोभारा जन्मदिनमा उनलाई धेरै धेरै सम्झना ।

(एजेन्सीकाे सहयाेगमा)

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ ३२, २०७६ ०२:००