घरमै बसेर देश जोगाउने समय

A+ A A-

कोरोना भाइरस (कोविड–१९) का कारण मृत्यु हुनेको संख्या बढिरहेको छ । योसँग सम्बन्धित सामाजिक अव्यवस्थाले संसारलाई जुन खालको असर पुर्‍याएको छ, त्यो अप्रत्याशित छ ।

अहिलेसम्म हजारौंको मृत्यु भइसकेको छ भने लाखौं मानिस संक्रमित छन् ।

कोविड–१९ बाट विश्वको अर्थतन्त्र नराम्ररी प्रभावित बनेको छ । सुरक्षासँगै राजनीतिमा पनि कोरोनाको प्रभाव देखिएको छ । कोरोनासँगै जीवनका तमाम महत्त्वपूर्ण पक्ष ठूलो परिवर्तनसँग भिडिरहेका छन् । यो महामारीले संसारको राजनीतिलाई फेरि बदलिदिनेछ र नेपालमा पनि यसको असर पर्ने छ ।

अर्थतन्त्रमा प्रभाव

महामारीको रूपमा फैलिएको कोविड–१९ को प्रकोपले संसारलाई आतंकित पारेको छ । नेपाल बुधबारदेखि ‘लकडाउन’ छ । अधिकांश मानिस यो महामारीबाट बच्न घरभित्र बसेका छन्, खासगरी शहरी क्षेत्रमा ।

प्रकोप फैलिन नदिन सरकारले जोड प्रयास गरिरहेको देखिन्छ ।

जनस्वास्थ्यसँगै अब मुलुकको अर्थतन्त्रको अवस्थालाई लिएर धेरैले चिन्ता जनाएका छन् । अर्थात्, मानवीय क्षति त हुन्छ नै, अर्थतन्त्र पनि चौपट हुने खतरा देखिएको छ ।

सार्वजनिक स्वास्थ्यको यो संकटको समाधान कसरी हुन्छ भन्ने अझैसम्म अनिश्चित हुनु सबैभन्दा डरलाग्दो पक्ष हो । त्यसैले आर्थिक क्षति पनि निकै गहिरो हुने अनुमान गरिएको छ । विश्व अर्थतन्त्रको प्रक्षेपण र विश्लेषण गर्ने संस्था अक्सफोर्ड इकोनोमिक्सले कोभिड–१९ ले सन् २०२० को विश्वको आर्थिक वृद्धिमा कम्तीमा १.५ प्रतिशत विन्दुसम्म असर पार्ने आकलन गरेको छ ।

विश्वका शक्ति राष्ट्रको अर्थतन्त्रमा कोरोना प्रकोपको असर नराम्रोसँग पर्नेछ जुन देखिन थालिसकेको छ ।

खासगरी चीन र भारतले बेहोर्नुपर्ने आर्थिक क्षतिको हिस्सेदार नेपालले पनि बन्नुपर्ने छ । किनकि, नेपालको अर्थव्यवस्था यी दुई मुलुकसँग प्रत्यक्ष, परोक्ष रूपमा जोडिएको छ ।

उत्तरी छिमेकी चीनमा कोरोना प्रकोप घट्दै गए पनि उसको अर्थतन्त्र निकै कमजोर बनेको छ । मानिसहरूको हिँडडुल र गतिविधि घटेकाले सेवा तथा वस्तुको उपभोग घटेको छ । उद्योगधन्दाको उत्पादनमा गिरावट आएको छ । क्वारेनटाइनका कारण आयात निर्यातको समय र लागत बढेको छ । चिनियाँ पर्यटकका आधारमा फस्टाएका विश्वका धेरै सहरको अर्थतन्त्र अहिले शिथिल छ ।

आर्थिक समृद्धिको अभियानमा अघि बढेको नेपालजस्तो विकासोन्मुख मुलुकको अर्थव्यवस्था पनि कोरोना भाइरसका कारण चौपट हुने देखिएको छ । मेगा प्रोजेक्टका काम रोकिनु, पर्यटक आगमन, निर्यात घट्नु तथा महँगी बढ्नु हाम्रा लागि खतराका घण्टी हुन् । नेपालीहरू वैदेशिक रोजगारीमा जान रोकिएका छन् । यो वर्ष रेमिट्यान्स धेरै घट्ने छ । जबकि, मुलुकको अर्थतन्त्रमा रेमिट्यान्सको ठूलो योगदान छ ।

मानिसहरूको हिँडडुल र घुमफिर ठप्प हुँदा निश्चित रूपमा अर्थतन्त्र निकै सुस्ताएको छ ।

अहिलेको स्थिति लम्बिए धेरै नेपालीको चुलोमा आगो नबल्ने दिन आउन सक्ने विज्ञहरू बताउँछन् ।

कोरोना त्रासको प्रत्यक्ष असर चिनियाँ कम्पनीले निर्माण गरिरहेका नेपालका कैयौं ‘मेगा प्रोजेक्ट’ जस्तो कि, जलविद्युत् आयोजना, विमानस्थलजस्ता आयोजनामा परेको छ । सबैजसो परियोजनाको काम रोकिएका छन् ।

१११ मेगावाटको रसुवागढी जलविद्युत् आयोजनाको सिभिल र हाइड्रो मेकानिकल काम गरिरहेको चिनियाँ कम्पनी सीडब्लुईले ‘फोर्स मेजर’ अर्थात् काबु बाहिरको परिस्थिति देखाएर काम रोकेको छ । गत साउनको पहिरोबाट करिब ६ महिना काम रोकिएको यो परियोजना आगामी असारसम्ममा निर्माण गरिसक्ने लक्ष्य पूरा नहुने निश्चित छ ।

सीडब्लुईले काम रोकेपछि इलेक्ट्रोमेकानिकलको जिम्मा लिएको भारतीय कम्पनी भोईथले पनि ‘फोर्स मेजर’ कै सूचना परियोजना व्यवस्थापनलाई दिइसकेको छ । यो परियोजना बन्न एक दिन ढिला हुनुको अर्थ त्यहाँबाट उत्पादन हुने बिजुलीको दैनिक करिब १ करोड रुपैयाँ गुम्नु हो ।

आयोजना निर्माणको जिम्मा लिएको चिनियाँ कम्पनी चोङसाङका प्राविधिक र अन्य कर्मचारी नयाँ वर्षको विदा मनाएर नफर्किएपछि असारमा सक्ने भनिएको रसुवामै निर्माणाधीन १४.८ मेगावाटको माथिल्लो साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाको काम पनि रोकिएको छ ।

सोही कम्पनीले बनाइरहेको ४२ मेगावाटको तल्लो साञ्जेन परियोजना पनि रोकिएको छ ।

कोरोनाको सबैभन्दा ठूलो असर रसुवा र नुवाकोटमा निर्माणाधीन ३७ मेगावाट क्षमताको माथिल्लो त्रिशूली ३ बी परियोजनामा परेको छ । चिनियाँ नयाँ वर्ष मनाउन पुसको शुरूमा गएका पाँच दर्जन जति प्राविधिक तथा कामदार फर्किन नसकेपछि चिनियाँ कम्पनी सिचुवान आनेईले काबु बाहिरको परिस्थिति भन्दै निर्माण रोकेको छ ।

३.८ किमी लामो सुरुङको काम आधा भए पनि अहिले रोकिएको र इलेक्ट्रोमेकानिकलका उपकरण आउन नसक्दा पावरहाउसको काम पनि रोकिएको छ ।

आगामी पुससम्ममा निर्माण गरिसक्ने लक्ष्य राखिएको १०२ मेगावाटको मध्य भोटेकोशी जलविद्युत् आयोजनाका इन्जिनियर, सुपरभाइजर पनि चीनबाट फर्किएका छैनन् ।

परियोजनाको गति सुस्त भएपछि तोकिएको अवधिमा परियोजना नसकिने निश्चित छ । चिनियाँ व्यवस्थापक र प्राविधिक नफर्किएपछि १४० मेगावाटको तनहुँ जलविद्युत् आयोजना र ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोशी आयोजनामा पनि असर परेको छ ।

समग्रमा चीनसँग जोडिएको वैदेशिक व्यापार, पर्यटन, विकास निर्माणका आयोजनामा कोरोनाको खराब असर देखिएको छ ।

दक्षिणी छिमेकी भारतको हालत उस्तै छ । बुधबार मात्र उसले लकडाउन गरेको छ । केही सातादेखि भारतमा अर्थतन्त्रका खराब सूचकहरू सार्वजनिक हुन थालेका छन् ।

एस एण्ड पी ग्लोबल रेटिङ्सले सन् २०२० मा भारतको वैश्विक आर्थिक विकास दरको अनुमान घटाएर ५.२ प्रतिशत गरिदिएको छ । जबकि, यसअघि सोही एजेन्सीले २०२० मा भारतमा ५.७ प्रतिशतको दरले विकास हुने अनुमान गरेको थियो ।

एस एण्ड पी अघि यस्तै खालको रेटिङ एजेन्सी मूडीज इन्भेस्टर्स सर्भिसले पनि कोरोना भाइरसबाट अर्थव्यवस्थामा पर्ने असर मध्यनजर गर्दै २०२० का लागि भारतको आर्थिक वृद्धि दरको अनुमान घटाएर ५.३ प्रतिशत गरेको थियो ।

कुनै बेला राजनीतिमा दक्षिणी छिमेकीको प्रभावलाई लक्षित गर्दै कसैले भनेका थिए, ‘दिल्लीमा पानी पर्दा काठमाडौंमा छाता ओढ्नुपर्छ’ । राजनीतिमा धेरै फेरबदल भइसक्यो । तर, अर्थतन्त्रसँग जोडेर हेर्दा चाहिँ यो भनाइ अझै सान्दर्भिक छ । अर्थात्, धेरै तह र अर्थमा नेपालको अर्थतन्त्र छिमेकी भारतसँग जोडिएको छ ।

भारतीय अर्थतन्त्र कमजोर हुँदा त्यसको असर नेपालको आर्थिक वृद्धिदरमा मात्र नभएर आयात–निर्यात, वैदेशिक लगानी, श्रम बजारदेखि मुद्रासम्म पर्छ । त्यसैले भारतको अर्थतन्त्र कमजोर हुनु पनि हाम्रा लागि खतराको घण्टी नै हो ।

यही सातादेखि भारतसँग जोडिएका सीमा नाकाहरू बन्द गरिएको छ ।

त्यसबाहेक कोरोना भाइरसको प्रकोपले नेपालमा कुन रुप लिन्छ, त्यसैमा हाम्रो अर्थतन्त्रको भविष्यको उत्तर छ । नेपालका लागि राहतको विषय यो छ कि अहिलेसम्म कोविड–१९ को संक्रमण तीव्र गतिमा फैलिन पाएको छैन । यसमा सरकारको तीव्र सतर्कता एउटा कारण हुन सक्छ । तर, लकडाउनको अवज्ञा गरी घुमफिर गरिरहेका नागरिक, सीमा क्षेत्रबाट सुटुक्क गाउँ छिरिरहेका नेपालीका कारण कोरोना संक्रमणको अवस्था अहिलेकै जस्तो रहला भन्न सकिँदैन ।

नेपालमा कोरोनाको प्रकोप बढेमा छिमेकीले मात्र नभएर अन्य देशले भने लामो समयसम्म घोषित÷अघोषित कैयौँ प्रतिबन्ध लगाउन सक्छन् जसको असर नेपालले बेहोर्नुपर्ने हुन्छ ।

यस्तो खालको सम्भावित स्थिति टार्ने वा निम्त्याउने, सबै नेपालीकै हातमा छ । देश र देशवासीको सुरक्षामा सतर्क हुँदै सरकारले लकडाउन गरेको छ । घरमा बसेर सरकारलाई सहयोग गरे, कोरोना संक्रमण धेरै फैलिँदैन, जुन हाम्रो देशका लागि हितकर पक्ष हो । तर, सरकारलाई छलिहाल्छु, देखाउँछु भन्नेतिर सोचियो भने त्यसको क्षति हामीले मात्र होइन, हाम्रा सन्ततिले समेत भोग्नुपर्ने हुन सक्छ । त्यसैले अर्थतन्त्रलाई धेरै थला पर्न नदिन पनि हामीले सरकारको आग्रहलाई पालना गर्न जरुरी छ ।

कोरोना भाइरस उब्जिएको चीनका बुहान प्रान्तका नागरिकले सरकारलाई नसघाएका हुन्थे भने अहिले चीनको अवस्था निकै दर्दनाक हुन्थ्यो । उनीहरूले घरभित्र बसेर सरकारलाई सहयोग गरेकै कारण चीन एक खालको परिस्थितिलाई नियन्त्रणमा लिन सफल भएको छ ।

यो संक्रमणले अहिले सबैभन्दा खराब स्थितिमा पुर्‍याइसकेको छैन । तर, आगामी केही महिना निर्णायक हुने देखिन्छ । संसारभर सुनामी जस्तो गरी भाइरसको सामुदायिक प्रचार भयंकर हुन सक्छ । त्यसैले नेपालमा पनि पूरै कडाइका साथ आइसोलेसनका उपाय वा प्रभावकारी जाँच प्रोटोकल लागू गर्नुपर्ने कुरामा विज्ञहरूले जोड दिँदै आएका छन् ।

कोरोनाविरुद्धको यो युद्ध अविश्वास र शंकाको नजरले कदापि जित्न सकिँदैन । यस्तो समयमा हामीले आफ्नो प्रदेश र केन्द्र सरकारमाथि भरोसा गर्नुपर्छ । तीन तहका सरकारले बेलैमा कोरोना भाइरसको सम्भावित जोखिमलाई मध्यनजर गर्दै कैयौं खालका सतर्कता अपनाएका छन् । अब सतर्कता अपनाउने पालो तपाईं हाम्रो हो । त्यसैले आफू पनि बँचौ, अरूलाई पनि बचाऔँ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, चैत १२, २०७६ ०७:५४