वार्षिक ४० लाखभन्दा बढीको कारोबार गर्ने नारी विकास केन्द्र संकटमा

A+ A A-

मिथिला चित्रकलाका लागि प्रसिद्ध जनकपुरधामको नारी विकास केन्द्र आर्थिक अभावका कारण अहिले दयनीय अवस्थामा पुगेको छ । कुनै बेला वार्षिक ४० लाख रुपैयाँभन्दा बढीको आर्थिक कारोबार गर्ने केन्द्र अहिले वर्षभरिमा मुश्किलले १० देखि १२ लाखसम्मको मात्र कारोबार गर्न सकेको छ ।

विगत दुई दशकदेखि मिथिला चित्रकलाको प्रवर्द्धन र विकासमा टेवामा पुर्‍याउँदै आएको नारी विकास केन्द्र आफैं आर्थिक संकटमा पुगेपछि यसको अस्तित्व नै संकटमा पुगेको हो । केन्द्रले राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा नाम कमाए पनि अहिले आशा गरेअनुरुप कामसमेत अगाडि बढाउन सकेको छैन ।

केन्द्र स्वयं आफैं आर्थिक संकटमा फसेपछि त्यहाँ काम गरेर जीविकोपार्जन गर्नेहरूलाई समेत समस्या हुन थालेको छ । कुनै बेला ८५ जना महिला चित्रकारहरू काम गर्ने सो केन्द्रमा अहिले ४० जना महिला मात्रै कार्यरत छन् ।

नारी विकास केन्द्रभन्दा धेरै पछि खुलेका कतिपय संस्थाहरूले मिथिला चित्रकलाकै माध्यमले आफ्नो वर्चस्व कायम गरिरहेका छन् । तर, बजारमा सस्तो र नक्कली सामानहरू प्रयोग गरी बनाइएका मिथिला चित्रकलाहरूका कारण अहिले नारी विकास केन्द्र धराशयी अवस्थामा पुगेको केन्द्रका प्रबन्धक सतीश साहले बताए ।

उनले भने, ‘बजारमा नक्कली रङ प्रयोग गरिएका मिथिला चित्रकलाहरू सस्तोमा पाउन थालिएपछि यहाँ बनाइएका चित्रकलाको माग घटेको छ ।’ केन्द्रबाट बनाइएका चित्रकलाको माग नै घटेपछि सो केन्द्र अहिले आर्थिक संकटमा फसेको प्रबन्धक साहको स्वीकारोक्ति छ ।

अमेरिकी महिला क्लेयर वर्कटको पहलमा स्थापना भएको नारी विकास केन्द्र स्थानीय नारीहरूको कला प्रदर्शन गर्ने महत्त्वपूर्ण थलोको रूपमा रहँदै आएको छ । ती नारीहरूकै सशक्त कलाका कारण मिथिला चित्रकलाले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा समेत पहिचान स्थापित गर्न सफल भएको थियो ।

अहिले जनकपुरधाममा सामूहिक तथा निजी रूपमा समेत महिला र पुरुषहरूले मिथिला चित्रकलालाई व्यवसायीकरण गर्दै मनग्य आयआर्जन गर्दै आएका छन् ।

यस केन्द्रमा तराई मधेशका कथित उच्च जातका महिलादेखि पिछडिएका जातका महिलाहरूसमेतले एकै ठाउँमा बसेर मिथिला कला, पेन्टिङ र सेरामिकका घरायसी साम्रगीहरू प्रयोग गरेर दिनहुँ मिथिला चित्रकलाहरू तयार पार्दै आइहेका छन् ।

प्राचीन मिथिलाको राजधानी जनकपुरधाम आउने अधिकांश पर्यटकहरू एक पटक यस केन्द्रमा जाने इच्छा राख्ने गरे पनि निजी क्षेत्रबाट खुलेका संस्थाहरूले तयार पारेका सामग्रीहरू होटल र लजबाटै लाने गरेका कारण यस संस्थाको अवस्था दिनानुदिन खस्किँदै गइरहेको छ ।

मिथिला चित्रकला बनाएरै आफ्नो जीविका चलाउने यस केन्द्रमा दर्जनौं महिलाहरू छन् । यहाँ कार्यरत कर्मचारी र प्रबन्धकबीचमा देखिएको विवादका कारण समस्या झनै बल्झिएको नारी विकास केन्द्रकी अध्यक्ष सुधिरा कर्णको भनाइ छ ।

यहाँ उत्पादित सामग्रीहरू विक्रीवितरणका लागि राजधानी काठमाडौंस्थित कला गुठीमा पठाउने गरिएको छ । तर, अहिले आएर त्यो पनि बन्द अवस्थामा रहेका कारण यस केन्द्रमा चित्रकला बनाएर जीविका चलाउनेहरूलाई समस्या भइरहेको छ । कारोबार नै सीमित भएपछि तलब उपर गर्न पनि कठिन रहेको प्रबन्धक साहले बताए ।

अर्कोतर्फ प्रबन्धकले यहाँ अनियमितता गरेकाले नै संस्था धराशयी हुने अवस्थामा पुगेको त्यहाँ कार्यरत चित्रकारहरूको आरोप छ । दिन प्रतिदिन संस्था धराशयी बन्दै गएको र विदेशी पर्यटकहरूसमेत आउन छोडेकाले यस्तो अवस्था सिर्जना भएको चित्रकार सुमित्रा महासेठले बताइन् ।

नेपालमा मैथिली भाषा धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही, सिरहा, सप्तरीलगायतका अधिकांश जिल्लामा बोल्ने गरिन्छ । यही भाषाभाषीहरूको बीचमा पाइने कलालाई नै मिथिला लोककला भनिन्छ । यस कलामा खासगरी घरबाट बनाइएका सामग्रीहरूको प्रयोग गरिने गरिन्छ ।

यसै परम्पराबाट विकसित हुँदै लोकचित्रकलाले केही आधुनिक स्वरुप ग्रहण गरेको छ, जसलाई मिथिला चित्रकला पनि भन्ने गरिन्छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, असोज १, २०७६ ०१:५२